Go Back   Vina Forums > Vườn Thơ > Tủ Sách Văn Học
Hỏi/Ðáp Thành Viên Lịch Tìm Kiếm Bài Trong Ngày Ðánh Dấu Ðã Ðọc

Trả lời
 
Ðiều Chỉnh Xếp Bài
  #1  
Old 02-27-2005, 12:40 AM
tovanhung tovanhung is offline
Senior Member
 
Tham gia ngày: Feb 2005
Nơi Cư Ngụ: Tp. Hồ Chủ Tịch
Bài gởi: 128
Send a message via Yahoo to tovanhung
Default

Thơ thế giới hiện đại - sự tàn phá của lười biếng và cái đẹp trần tục

Đông Nhân


Cuối thế kỷ hai mươi, sự xuất hiện của Joseph Brodsky được coi như sự cáo chung của “mọi nền” thi ca từ cổ đến kim. Với hằng hà sa số những bài thơ của mình, Brodsky đã cho người ta cái cảm giác rằng không có gì “thuộc về” con người lại có thể xa lạ với thơ của ông. Hầu như những tác giả đoạt giải Nobel văn chương hai thập kỷ cuối cùng của thế kỷ hai mươi đều lên tiếng thừa nhận sự ảnh hưởng trực tiếp của Brodsky. Thậm chí có người còn thốt lên: sau Brodsky, làm thơ khó thay! Nhưng điều ngạc nhiên rằng lại có rất nhiều người “nhận ra” điều ấy một cách nhanh :Dng. Và với nỗi khó khăn khổng lồ như vậy, họ sẽ phải tìm cách vượt qua nó. Đây là điều mấu chốt: Vì tôi đã vượt qua nỗi khó khăn dường ấy thì con đường của tôi có gồ ghề, đầy cỏ dại và uế tạp cũng chẳng sao! Đúng không? Hẳn là thế rồi. Với sự yên tâm ấy, những thứ được gọi là thơ ca hiện đại bùng nổ dữ dội hơn.

Theo tôi, đã có một cuộc cách mạng vô cùng khủng khiếp trong thơ ca thế giới hiện đại. Cuộc náo động ấy, tất nhiên không làm sâu sắc thêm, nhuần nhị thêm cái đẹp nguyên khởi của thơ ca. Cái đẹp ấy không tăng lên không phải vì các nhà thơ hiện đại không cố gắng tìm kiếm, bồi đắp nó mà vì một lý do rất giản đơn là họ có cần đến cái đẹp đó đâu. Vẫn trong cái cuộc náo động ấy, hình thức của thơ ca cũng không hề thay đổi, bởi vì chỉ có những kẻ ngây thơ mới nghĩ rằng những kiểu cách ngôn ngữ lảm nhảm của họ mới được phát hiện. Xin thưa ngay, từ đầu thế kỷ hai mươi, những trường phái, những phong trào thơ Tượng trưng, Siêu thực... đã làm rối loạn bao nhiêu nhà thơ từ Nga sang Pháp, thậm chí nó còn tạo ra một kiểu ngây ngô khác ở Trung Quốc mà các nhà phê bình đã cho nó một cái tên mỹ miều: Thơ Mông lung. Mặc dù rất ngưỡng mộ một vài thiên tài thơ ca đã trót dính tên mình vào các phong trào, các trường phái ấy, nhưng thực sự tôi luôn cảm thấy phải ôm ngực khi người ta nhắc đến một sự “đông đảo đáng sợ” như thế trong sáng tạo thơ ca. Thế cuộc náo động ấy không làm thay đổi cả hình thức lẫn nội dung thì kết quả hay hậu quả của nó là cái gì? (Rất tiếc trong nhiều trường hợp, chúng ta không phân biệt được đâu là hậu quả, đâu là kết quả). Phải có chứ. Tất nhiên điều nó tạo ra cũng có thể sánh ngang với độ náo động đến ghê gớm của nó chứ. Tôi xin nói ngay đây nếu không các nhà thơ hiện đại lại nổi giận vì có điều dễ như thế mà không phát hiện ra nhanh. Vâng, nếu xét theo chiều kích thì đó quả là một cuộc cách mạng lớn trong thơ ca hiện đại. Điều thứ nhất nó mang lại (hay có thể gọi là nó gây ra) là “kỹ thuật viết lách” được đơn giản hóa tối đa. Xin các bạn đừng lầm với sự xuất hiện của máy tính mà đổ “sự trì trệ” của thơ ca trước đây cho những cây bút viết... Thơ hiện đại phát hiện ra một kiểu sáng tác rất “độc đáo” và giản dị đến nỗi ai cũng có thể làm thơ được. Thế mới tài chứ. Mặc dù sáng kiến này bắt nguồn từ một nhà thơ Mỹ hồi đầu thế kỷ hai mươi nhưng cho đến mươi năm gần đây nó mới được “ứng dụng” ở khắp nơi trên thế giới. Đó là ngồi vào bàn cầm lấy bút, à quên, bật máy tính lên và gõ tất cả những gì lướt qua trong đầu khi đó. Gõ bao giờ mỏi tay, ấy là khi kết thúc bài thơ. Thế nên chúng ta không phải ngạc nhiên khi đọc thấy có nhìn thấy vì sao, có nghĩ đến một biên bản nào đó, có bị kẹt xe trong một bài thơ. Ngay cả các thiên tài thì cũng có những thứ như vậy lướt qua đầu chứ. Sáng kiến làm thơ kiểu như vậy quả thực đã đảo ngược hoàn toàn nguyên lý sáng tạo thơ ca. Sự nuôi dưỡng cảm xúc, sự tập trung tinh thần, sự hứng khởi siêu nhiên hoàn toàn biến mất khỏi công việc gõ thơ. Mới nhất, trên một trang thơ hiện đại, một nhà thơ Mỹ đã cho xuất bản bài thơ của mình có đầu đề “Ngẫu nhiên”. Một ví dụ sinh động về thơ thế giới hiện đại: “oooooooooooooooooooooooooooooooo”...

“Tác phẩm” này kéo dài bốn trang giấy với những dòng ký hiệu giống y như trên. Không cần giải thích chúng ta cũng tưởng tượng thấy rằng, nhà thơ ấy bật máy lên, định viết một cái gì đó, nhưng bạn lại bất ngờ hẹn đến nhà uống rượu. Một tiếng nữa thì bạn đến. Chừng đó thời gian không đủ cho một bản trường ca. Thế thì chẳng biết làm gì. Ngón tay bấm vào chữ o một cách lơ đãng. Thế rồi một số chữ o nữa, trên màn hình xuất hiện một số tám (oo) nằm ngang. Trông nó hay hay như vậy thể nào cũng chứa một ý tưởng nào đó. Thế là ngón tay cứ tiếp tục gõ xuống một nút duy nhất. Có vẻ như bài thơ được dừng lại khi một món nào đó đang xào nấu trong bếp bị cháy... Dòng thơ này hiện đang lan tràn khắp nơi trên thế giới và sức công phá của nó thật mãnh liệt. Ngay cả những người nhiệt huyết nhất với thơ cũng ngần ngại nêu đích danh giá trị của chúng. Có lẽ các nhà thơ thuộc “ngồi chơi” (tức phong trào) thơ hiện đại này nghĩ rằng cái đầu của họ giống như một lò rượu vậy, đủ sức “thơ hóa” mọi thứ lướt qua... Ngoài phát minh trên, thơ hiện đại còn tiếp tục với rất nhiều kiểu sáng tạo mới: Có nhà thơ sau khi viết một từ lại không ngần ngại phẩy (,) một cái. Cả bài viết không có câu, không có cấu trúc nào hoàn chỉnh dù đơn giản cho nên thật khó biết là nhà thơ đó viết gì. Nhà thơ đó cho rằng vì người đọc ngày nay hay đọc lướt, bỏ qua vẻ đẹp của từ ngữ nên ông phải ngắt như vậy để bắt buộc người đọc phải chú ý đến từng từ. Than ôi. Thực đáng trọng ý định của ông. Nhưng, ông đã chăm chút một bông hoa mà không biết rằng chuỗi hoa lóng lánh đã bị ông cắt lìa, đứt từng bông một. Khi bài thơ không có nghĩa thì từng từ một còn có ích gì. Những ý định cải cách “ngôn ngữ” kiểu như vậy xuất hiện rất nhiều trong thơ thế giới hiện đại. Tuy nhiên, mặc dù đã chắc chắn thất bại, nhưng chúng ta cũng cảm động trước sự nhiệt tình, chân thành thực sự của các nhà thơ này trong việc tìm kiếm, lựa chọn ngôn ngữ. Đồng hành với những người chân thành này, xuất hiện ngày càng nhiều một kiểu nhà thơ hiện đại coi mỗi từ, mỗi cụm từ như một nốt nhạc (Đấy là chữ của tôi dùng để thi vị hóa công việc của họ. Thực ra họ gán cho ngôn ngữ những giá trị trần tục và vật chất hơn nhiều) và tờ giấy như khuôn nhạc vậy. Thế là những “nhạc sĩ” bất chấp nhạc lý (vì họ không biết) đã tự do ghi những nốt nhạc ấy xuống, lên dòng xuống dòng, ngắt quãng tùy ý, miễn là trông thấy có vẻ “lộn xộn trí tuệ” là được. Những bài viết như vậy hoàn toàn không có nhịp điệu và nhiều khi người đọc phải chối hết mắt... Tuy nhiên, thời đại toàn cầu, nên thơ ca hiện đại cũng có một bước đi nho nhỏ toàn cầu. Nghĩa là trong một bài thơ sẽ thấy có mấy ngôn ngữ cùng một lúc. Trời, vẻ hiện đại và toàn cầu đạt được quả thật dễ dàng.

Trên đây, chúng ta mới chỉ “thuần túy” bàn về các kỹ năng sáng tạo thơ ca. Mặc dù những kỹ năng ấy là vượt ngoài tầm tưởng tượng của các thiên tài thơ ca trước đây nhưng nó không phải là điều cốt yếu nhất mà cuộc náo động mới này mang lại. Dẫu sao, như người ta nói và như các nhà thơ hiện đại nói, hãy nắm lấy cái thần, cái hồn của bài thơ chứ đừng chú ý bộ xiêm y sặc sỡ hay loè loẹt hay có đúng mốt không làm gì. Để xác định được điều này cần phải căn cứ trên những văn bản thơ ca mà các nhà thơ hiện đại đã mang lại. Chúng ta cần những chứng cứ ấy vì điều tôi nói ngay sau đây có vẻ như rất khủng khiếp. Trong các bài thơ ấy, thế giới hoàn toàn bị phân liệt tuyệt đối. Những sự vật có thể vẫn liên hệ với nhau về mặt cơ học nhưng hoàn toàn không có một chút liên kết tinh thần nào. Mỗi sự vật xuất hiện trong thơ, trần trụi, ngơ ngác và như thể chỉ có một nhiệm vụ nói lên một điều là: Tôi là cái gì. Thế là xong. Giữa các hình ảnh không hề có sự thống nhất. Có ba lý do làm cho các bài thơ hiện đại trở nên vụn nát và không hài hòa. Lý do thứ nhất là do các kỹ năng đã bàn ở trên (Thực ra nó không đáng trở thành lý do để tạo nên các bài thơ khô khốc, nhưng vì có “phong trào” nên đột nhiên một vấn đề tầm thường như vậy lại được thành một giá trị nền tảng). Có hai lý do lớn, đối với các nhà thơ hiện đại có tâm thật sự, đó là các nhà thơ hiểu lầm, đơn giản hóa và tục hóa hai giọt sữa thiêng. Họ đọc thấy sách thiêng viết rằng Phật tại tâm, rồi Phật ở trong từng hạt bụi, từng ngọn cỏ, từng vụn rác... Thượng đế có trong vạn vật... Thế là có một phép suy ra hết sức kỳ khôi và hết sức đau lòng (không biết là do cái lười biếng không chịu suy nghĩ hay là ngô nghê thật)... “Nếu thế thì” (bao giờ những kẻ đi vào ngõ cụt của lý trí cũng dùng đến cụm từ này) có thể suy ra ngọn cỏ ấy, vụn rác ấy, hạt bụi ấy chính là Phật, là Thượng đế. Cội nguồn của sự sống, của cái đẹp bị đảo ngược chỉ trong tích tắc. Việc lớn nhất đã được làm trong thời gian ngắn nhất, dễ dàng nhất. Một số nhà thơ hiện đại sau khi đã xác định rõ ràng ý tưởng về nguồn cội sự sống, về cái đẹp như thế rồi liền hùng hục lao vào sáng tác. Bất cứ một sự vật nào cũng chứa đựng sức mạnh, cũng chứa đựng cái đẹp rồi thì cần gì phải lựa chọn nữa. Chỉ cần gõ máy tính, chỉ cần hát vang, chỉ cần xuống dòng, chỉ cần ngắt câu, chỉ cần lướt, chỉ cần... gì nữa thì tôi biết không xuể. Chỉ có điều nếu đúng là mỗi sự vật đều là cái đẹp, đều là cội nguồn sự sống thì thế gian đã kỳ diệu lắm. Nhưng tại sao trong một bài thơ hiện đại có vô số “cái đẹp và nguồn sống” như vậy mà lại trúc trắc, vô nghĩa như vậy! Thực ra chúng ta đã giải thích điều này bằng việc lý giải sự đảo ngược chân lý bên trên. Thay cho cái đẹp thiêng liêng, một loạt những cái đẹp nho nhỏ, trần tục đã thế chỗ. Quả vậy, ngọn cỏ, hạt cát, vụn rác cũng có những vẻ đẹp thật sự. Nhưng vẻ đẹp ấy chỉ xuất hiện khi chúng ta đặt chúng vào hệ thống hài hòa không thể tách rời của vạn vật, đặt chúng dưới cái nhìn âu lo, mời gọi của nguồn cội tối cao đang dõi tìm chúng. Chúng chỉ thực sự toát lên vẻ đẹp khi chúng được hắt cái bóng bé tí xíu và vô cùng mờ nhạt của mình lên chiếc phông của thiên thu vĩnh cửu. Hãy nhìn một chiếc bọt nước mong manh trên sóng biển. Nó nhỏ mọn, nó sẽ tan ngay khi một cơn sóng ập đến. Nhưng vẻ đẹp của nó ánh lên khi trong cuộc sống ngắn ngủi của nó, cả bầu trời, mặt trời, những đám mây, những ngọn gió, và tất cả những gì thuộc về bầu trời đều hiện lên cả. Đặc ân vẫn chưa hết. Vẫn cái bọt sóng ấy, sau khi trĩu nặng vì cả bầu trời, chỉ trong nháy mắt, giữa cái sống và cái chết, nó được tham dự trọn vẹn vào cái mênh mông và dữ dội diệu kỳ của biển cả.

Cái đẹp không thay đổi bản chất, cũng như thay đổi ý nguyện của mình dù các nhà thơ có chối bỏ hay nguyền rủa nó. Ý nguyện ấy, đang nhuần thấm và sưởi ấm thế gian trong cái giá lạnh của những ngày trước lễ Phục sinh.

Phụ san Thơ của báo Văn nghệ, số 19-20 (tháng 2/2005)

Trả Lời Với Trích Dẫn
Trả lời


Ðiều Chỉnh
Xếp Bài

Quyền Sử Dụng Ở Diễn Ðàn
Bạn không được quyền gởi bài
Bạn không được quyền gởi trả lời
Bạn không được quyền gởi kèm file
Bạn không được quyền sửa bài

vB code đang Mở
Smilies đang Mở
[IMG] đang Mở
HTML đang Tắt
Chuyển đến


Múi giờ GMT. Hiện tại là 03:24 AM.


Powered by: vBulletin Version 3.6.1 Copyright © 2000 - 2024, Jelsoft Enterprises Ltd.