Mây mù thế kỷ

[thuylam]

Theo ông, những người cộng sản Việt nam có tương lai hay không?

Câu hỏi này phải trả lời tùy theo từng đối tượng. Nếu là những người cộng sản bảo thủ thì chắc chắn họ không thể có tương lai. Còn nếu người cộng sản nào thực sự cố tư duy tiến bộ, linh hoạt và có tấm lòng yêu nước thương dân thật sự, tôi nghĩ họ sẽ có tương lai tốt đẹp. Nhìn ra thế giới, có nhiều đảng cộng sản đã cải tổ lại sau khi Liên xô sụp đổ. Họ đã rút ra được bài học là thứ chủ nghĩa cộng sản giáo điều gia trưởng kiểu Sta-lin không phải là một chủ nghĩa tốt đẹp có hứa hẹn. Đó là một kiểu chủ nghĩa phát-xít, sớm muộn sẽ làm mất lòng dán, kết cục sẽ bị tan vỡ, sụp đổ. Ngay từ những tội ác, sai lầm mà nó phạm phải từ bên trong đã làm cho chủ nghĩa cộng sản ở Liên xô, CHDC Đức, Rumani sụp đổ tan tành. Những người cộng sản mới đã cải tổ tổ chức của họ, có đảng cộng sản cũ đổi tên thành đảng Xã hội, đảng Dân chủ, đảng Dân tộc... Đặc biệt, có những đảng cộng sản vẫn giữ tên như đảng cộng sản Pháp, nhưng họ đã thực sự từ bỏ những gì lạc hậu, bảo thủ như quan điểm "chuyên chính vô sản", nguyên tắc "dân chủ tập trung", học thuyết "đấu tranh giai cấp"... vốn là những nền tảng của học thuyết Mác, do đó họ trở thành những đảng tân tiến. Chỉ sau một thời gian khó khăn, họ đã nhanh :Dng khôi phục được uy tín của mình. Như đảng cộng sản Pháp trước kia ở thời Tô-rê, Đuy-clô (Duclos) nhất nhất theo gậy chỉ huy của Mát-xcơ-va, vừa rồi đã phải từ bỏ học thuyết chuyên chính vô sản, từ bỏ hình búa liềm, quan điểm "dân chủ tập trung và có quan điểm linh hoạt hơn trong đấu tranh xã hội. Đến nay đảng cộng sản Pháp đã khôi phục được tín nhiệm. Đảng cộng sản ý đến nay vẫn có vai trò trong quốc hội, thậm chí có lúc có vai trò quan trọng vì ở giữa hai chính đảng tư sản lớn thế và lực gần như ngang nhau, đảng cộng sản liên minh với phía nào thì phía ấy sẽ có sức nặng áp đảo Do đó, vị trí của đảng cộng sản ý cũng được tăng lên. Một số đảng cộng sản ở Đông Âu cũng vậy. Có một thời đảng cộng sản Bungari có thể quay lại chính trường, tuy lúc ở thế mạnh, lúc ở thế yếu, nhưng đều tham gia sinh hoạt chính trị trong xã hội một cách bình thường. Gần đây, đảng cộng sản U-krai-na sau khi cải tổ, lột xác đã lập chính phủ.

Tôi nghĩ, những người cộng sản Việt nam thấy được điều đó. Anh chỉ có thể có vị trí nếu anh thật sự đổi mới cả về kinh tế lẫn chính trị, từ bỏ những học thuyết giáo điều như "chuyên chính vô sản", "đấu tranh giai cấp", tiếp thu những trào lưu tư tưởng tiến bộ và quan trọng nhất là quay trở về với dân tộc. Anh có thể xây dựng chủ nghĩa xã hội, hiện nay ở châu Âu đa số cánh tả thuộc về đảng xã hội, chủ trương xây dựng chủ nghĩa xã hội, một kiểu chủ nghĩa xã hội hoàn toàn khác với chủ nghĩa xã hội mà đảng cộng sản Việt nam quan niệm. Những người lãnh đạo đảng cộng sản cần hiểu rằng, nếu cố giữ quan điểm độc đảng, thì họ sẽ không có tương lai. Phải thực hiện chế độ đa đảng, chấp nhận đa đảng, thi đua với nhau thì mới vươn lên được. Lúc này đảng cộng sản phải tự lựa chọn: theo dân tộc hay theo riêng mình. Theo dân tộc để đổi mới thật sự không vì đặc quyền đặc lợi riêng của đảng mình, phải đi vào con đường đa nguyên. Như vậy mới có thể tự đặt dưới sự kiểm soát của nhân dân và nhân dân mới góp phần xây dựng cho đảng trong sạch, chống được tham nhũng. Đây là một lựa chọn hết sức khó khăn, phải từ bỏ những quyền lợi riêng tư, ích kỷ để gia nhập vào cộng đồng dân tộc, chấp nhận các tổ chức và đảng phái chính trị khác để hình thành thế lực đối lập xây dựng. Trong xã hội nếu không có đối lập xây dựng, kiểu một mình một cỗ, thì đảng cầm quyền rất dễ trở nên thoái hóa, phạm pháp do tham nhũng không ai có thể kiềm chế được. Đảng cộng sản chỉ có thể có tương lai, với điều kiện như thế. Nếu không chịu mở cửa về chính trị, không chấp nhận tự do báo chí, thì sẽ tự đặt mình vào thế bế tắc, từ chỗ bế tấc có thể bùng nổ những hỗn loạn xã hội không kiểm soát được. Lúc ấy sẽ là tai họa cho toàn thể xã hội.

Ông có thể dự đoán diễn biến ở Việt nam trong tương lai sẽ như thế nào? Chế độ hiện nay sẽ đi đến đâu?

Hiện nay, những người lãnh đạo bảo thủ mở cửa kha khá về kinh tế nhưng lại cố khép chặt về chính trị. Có khóa chặt về chính trị thì họ mới chịu hé mở về kinh tế, vì họ sợ bị mất quyền. Tình hình như thế này đã dẫn họ đến một số kết quả về kinh tế trong mười năm, đặc biệt là trong bốn, năm năm nay, tốc độ phát triển khá, nhưng tình hình chính trị lại bế tắc. Cũng có nhích lên đôi chút như có thảo luận dân chủ trong quốc hội, quốc hội có bác một đề nghị của chính phủ đề bạt bộ trưởng bộ Giao thông và bác một đề nghị của thủ tướng chính phủ về việc tái cử thống đốc Ngân hàng, buộc chính phủ phải đề cử người khác. Có phê phán sự bất lực của chính phủ trong việc chống tham nhũng trong các kì họp quốc hội. Nhung mặt khác, không khí xã hội vẫn còn nghẹt thở, tức là không cho người dân được tự do ăn nói, cấm kị người làm báo trong nước không được viết, trả lời phỏng vấn cho báo chí nước ngoài. Nếu gửi bài cho nước ngoài phải được kiểm duyệt trước. Cấm các báo chí nước ngoài ở trong nước được dùng những người Việt nam theo họ lựa chọn, buộc phải dùng những người phiên dịch, cộng tác do cơ quan an ninh, cơ quan ngoại giao cử đến cho họ.

Tất cả những dự trữ phát triển trong mấy năm qua đã đến lúc cạn kiệt. Đầu tư nước ngoài bắt đầu chững lại, không còn tăng nhiều như trước nữa. Các khách sạn trong nước đang lâm vào tình trạng khủng hoảng thừa, từ chỗ trước kia tính toán rằng sẽ đông người vào thăm, nhiều khách lo sẽ bị thiếu khách sạn. Hiện nay trung bình chỉ có ba, bốn chục phần trăm số phòng có khách thường xuyên. Nhất là tình trạng khủng hoảng về tài chính, đồng tiền bị giảm giá. Khủng hoảng tài chính ở Thái Lan, In-đô-nê-xi-a đã tác động đến nền tài chính vốn hết sức ọp ẹp của Việt nam. Hiện nay, Ngân hàng nhà nước Việt nam có nguy cơ phá sản, những người vay, phần lớn là cơ sở quốc doanh, đến hạn đòi lại, thì không có ai trả. Số tiền này lên tới cả tỉ đô-la.

Đáng nói nhất phải kể đến bất mãn của nông dân trước tình trạng bất công xã hội gia tăng trong mấy năm nay. Vi phạm quyền làm chủ đất đai, bắt dân đóng góp quá nhiều, từ 4 loại thuế lên đến 24 loại thuế đóng góp tiền bạc để xây dựng nhà trường, các trạm xá, đường giao thông liên xã liên huyện v.v.. những biểu hiện khuất tất, tham nhũng trong quản lý các khoản do dân đóng góp, chi tiêu ngân sách của xã lên tới tiền tỉ nhưng không có giấy tờ minh bạch, nên dân bất mãn. Chỉ cần làm cán bộ xã huyện hay tỉnh một, hai năm là nhà cao cửa rộng, khác hẳn với cuộc sống bình thường của nhân dân. Các cơ quan tài chính của cấp thành ủy, tỉnh ủy bây giờ tranh thủ làm ăn một cách kinh khủng, trên đà đó vơ vét tài sản của quốc gia vào túi riêng của các nhà lãnh đạo đảng ở địa phương. Chính những tham nhũng đó làm cho quần chúng bất mãn, bất công tạo nên nỗi uất ức và là thuốc nổ rất nguy hiểm trong xã hội. Đảng phải thực hiện đúng pháp luật, không bênh riêng ai, lúc ấy mới có thể trị được bọn quan lại tham ô, dù chúng ở bất cứ cấp nào, Trung ương hay Bộ Chính trị, thì lòng dân mới yên. Đảng cộng sản đang đứng trước một thử thách lớn là như thế. Hoặc nếu không, sẽ có nguy cơ bùng nổ xã hội và dẫn đến rối loạn. Như vừa rồi ở Thái Bình, báo Nhân dân phải công nhận là có những diễn biến phức tạp ở 128 xã. Chúng ta biết, sự việc xảy ra ở 5 hay 10 xã đã là lớn, mà đây lại cùng một lúc ở hơn 100 xã, gấp đôi địa bàn của một tỉnh trung bình. Bây giờ lại được biết ở cả Hưng Yên, Hải Dương, Sơn Tây, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Bắc ninh và ở cả đồng bằng sông Cửu Long đều như thế cả. Nhận thấy sự bất mãn của nông dân lan ra rộng lớn ở nông thôn có thể mang lại sự bất ổn về chính trị, nên ông Nguyễn Văn Linh, ông Phạm Văn Đồng đều đề nghị trên báo chí là phải mở rộng dân chủ. Đó là một bài học cho đảng lãnh đạo. Nói là xây dựng pháp luật mà không có Nhà nước pháp luật thực sự, nói là dân chủ mà không thực hiện dân chủ thực sự, nói là có công bằng xã hội mà không có công bằng xã hội thực sự. Người dân nghe thấy đảng nói khắp nơi là xây dựng một xã hội công bằng, văn minh, nhưng nhìn ra xung quanh thì nhà to, đất tốt là thuộc về cấp ủy, ô tô sang trọng cũng vậy. Thanh niên ăn chơi phè phỡn, con ông, cháu cha là con các ông ủy viên Trung ương, bộ trưởng, bí thư tỉnh ủy, huyện ủy ném tiền qua cửa sổ v.v... Cho nên, cái đó làm dân ngứa mắt, không thể nào chịu dược. Họ phản ứng gần như nổi loạn, đốt phá trụ sở xã, phá hủy giấy tờ, đốt nhà, đánh đập cán bộ, có những chủ tịch huyện bị thương nặng...

Đối với chủ trương xây dựng nền kinh tế thi trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện nay ở Việt nam, ông có ý kiến như thế nào?

Quan điểm của tôi là nên gác vấn đề xây dựng chủ nghĩa xã hội sang một bên. Những người lãnh đạo trong nước không nên bảo thủ, vì bây giờ ở Việt nam còn có yếu tố nào là chủ nghĩa xã hội đâu Trước đây trong chiến tranh, đặc trưng nổi bật nhất của chủ nghĩa xã hội được xây dựng ở miền Bắc là chế độ giáo dục miễn phí từ mẫu giáo đến đại học, tạo nên nền giáo dục phổ biến, rộng rãi và tương đối có chất lượng. Thứ hai là chế độ chữa bệnh không mất tiền từ nông thôn đến thành thị, vì lúc ấy khá nhiều thuốc men do quốc tế giúp đỡ, việc chữa bệnh và phòng ngừa các bệnh dịch tả, kiết lị, sốt rét... có hiệu quả và kịp thời. ốm đau, mổ xẻ, điều trị, chữa bệnh, nằm viện không phải trả tiền, tuy còn thiếu thốn nhưng nhìn chung là tốt. Hiện nay hai thành tựu đó không còn. Mọi vấn đề giáo dục, đào tạo đều phải trả tiền, hàng triệu trẻ không có điều kiện đến trường, chất lượng giáo dục giảm sút, thầy cô giáo bỏ nghề, hàng năm trong cả nước thiếu hàng chục ngàn giáo viên ở các cấp. Việc khám, chữa bệnh ngày một khó khăn vì phải trả tiền, rất nhiều tiền. Công việc xét nghiệm, mổ xẻ phải chi phí rất tốn kém là tai họa cho các gia đình nghèo khó. Mặc dù khu vực quốc doanh còn nhiều, ngay cả các nước tư bản cũng có khu vực quốc doanh như vận tải đường biển, hàng không, bưu điện, luyện kim..., chứ không riêng gì xã hội chủ nghĩa, nhưng chế độ vẫn mang danh "xã hội chủ nghĩa" là không đúng với thực tế, đôi khi mỉa mai, vì một đất nước tình trạng thất nghiệp lên đến bảy triệu người (thậm chí mười hai triệu kể cả nông thôn). Đã thế lại chưa có phụ cấp thất nghiệp. Những người về hưu được nhận một khoản phụ cấp ít ỏi, mang tính tượng trưng. Trợ cấp cho những đối tượng đặc biệt như thương bệnh binh, gia đình liệt sĩ chỉ tương đương mấy chục cân gạo. Thật ra, ở các nước tư bản, thành tựu mang tính xã hội, phúc lợi xã hội của họ cao hơn ở những nước mang danh "xã hội chủ nghĩa" rất nhiều. Không nên giữ cái tên "xã hội chủ nghĩa" để giữ sĩ diện. Gần đây, giáo sư Tôn Thất Thiện ở Canada viết báo nói rằng muốn nhìn thấy chủ nghĩa xã hội thì hãy đến Canada mà xem, chứ không phải ở Cuba. Đó là một sự thật. ở Việt nam hiện tại cũng chẳng thấy chủ nghĩa xã hội ở đâu cả!

Cần phải xây dựng thực sự một nền kinh tế thị trường, tôn trọng sở hữu tư nhân. Chính do sự chắp vá tư bản không ra tư bản, xã hội chủ nghĩa không ra xã hội chủ nghĩa mà nhà sử học Ga-bri-en Côn-cô (Gabriel Kolko) đã nhận xét: "Nó là chế độ tư bản rừng rú (savage capitalism), không có sự tôn trọng luật lệ. Vì không tôn trọng luật, nên nó đẻ ra vô vàn mặt trái xấu xí". Ông ta vạch rõ: "Đó là sự cưỡng hôn giữa tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Kết quả là đẻ ra một đứa con quái thai, nó không phát huy được những nét đẹp của cha hay của mẹ, mà chỉ giữ lại những gì khó coi nhất của người cha cộng với cái xấu xí nhất của người mẹ". Ông giải thích: chủ nghĩa tư bản xấu ở chỗ nó cạnh tranh không khoan nhượng, cá lớn nuốt cá bé, cơ sở yếu thế sẽ bị phá sản. Nhưng mặt tốt là có luật pháp công minh dựa trên ba quyền phân lập và cạnh tranh bằng tài năng, chứ không phái bằng quyền lực". Trong chế độ tư bản, hoạt động tổ chức bộ máy nhà nước được kiểm soát chặt chẽ, không phải người làm luật, người xét xử và người thi hành luật đều bị điều khiển, khống chế từ một nhóm lãnh đạo đảng và nhà nước. Nếu hoạt động của bộ máy quyền lực của nhà nước được kiểm soát chặt chẽ, thì sẽ hạn chế được tình trạng mất cân bằng, sai lầm, phát huy được mặt tích cực và hạn chế mặt tiêu cực.

Hiện nay ở Việt nam hình thành một xã hội không tôn trọng luật pháp, cạnh tranh man dại dựa trên quyền lực không dựa theo tài năng và qui luật mà dựa vào thần thế. Điều xấu xa nhất của cái gọi là "chủ nghĩa xã hội hiện thực" tồn tại trong mấy chục năm qua là sự độc đoán, thiếu dân chủ lại đang gia tăng do đảng lộng hành, đứng trên nhà nước. Vì vậy, ông Côn-cô nói: "Chưa bao giờ tình hình Việt nam lại nguy hiểm như hiện nay. Tuy có một bước phát triển nào đó nhưng chứa đầy những mầm mống của sự hỗn loạn, mất ổn định!" Trong khi đó, những người lãnh đạo trong nước luôn khẳng định có sự ổn định, nhưng thực chất là mất ổn định tận gốc, do độc đoán mà sinh ra. Lòng dân không yên do những bất công ngày càng đè nặng, làm cho xã hội đảo điên, tạo nên một kỷ lục tệ nạn xã hội, tội ác, trộm cắp, cướp của, giết người, chiếm đoạt tiền của đất nước, sự phá sản của những cơ sở tư nhân, công ty, ngân hàng, quỹ tín dụng... Hiện tượng phổ biến là biển thủ, chia chác tài sản của quốc gia, hợp thức hóa thành tài sản riêng, chỉ cần có tiền hối lộ là có được các loại giấy tờ có dấu, chữ kí hợp lệ, từ giấy khai sinh, đăng ký kết hôn, giấy ly hôn cho đến hộ chiếu, bằng cấp... Có thể nói tình hình không phải chỉ ở mức rạn nứt, mà nó đang ở thời kì tan rã, nếu không kịp thời chấn chỉnh, xây dựng một xã hội lành mạnh và luật pháp hóa.

Ông thấy trong thời gian qua "đổi mới" đã đạt được kết quả như thế nào ở trong nước?

Từ năm 1986, tức là từ Đại hội đảng cộng sản Việt nam lần thứ 6 cho đến nay, qua hơn mười năm là thời kì thứ nhất của "đổi mới", "mở cửa", thành tựu đạt được trong thời kì này tương đối khá, vì những nguyên nhân khách quan, như xuất phát điểm của nền kinh tế Việt nam rất thấp, từ chế độ bao cấp trì trệ kéo dài nay trả lại cho nhân dán quyền tự do kinh doanh, tạo ra bước phát triển kinh tế năng động, thu nhập tăng lên. Phát triển về công nghiệp đáng kể, về nông nghiệp cũng vậy, xuất khẩu mỗi năm hơn 2 hay 3 triệu tấn gạo, phát triển về dịch vụ khá mạnh. Không khí sôi động trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, xây dựng, đi lại... và nói chung là "dễ thở" hơn ở cả nông thôn lẫn thành thị. Mức độ lạm phát trước kia từ vài trăm phần trăm trong năm, hiện nay đã chững lại và tương đối ổn định (chỉ còn khoảng 10%). Lượng người du lịch, hoặc làm ăn buôn bán vào Việt nam trên một triệu lượt mỗi năm, kéo theo việc xây dựng khách sạn, phục vụ ăn uống, giải trí, đi lại... có hiệu quả hơn so với trước đây.

Nhưng sau hơn mười năm "đổi mới", vào đầu năm 1998, khi bàn giao giữa những người lãnh đạo nhà nước mới và cũ, đất nước ở vào thời kì hết sức hệ trọng, nguồn dự trữ đảm bảo cho sự tăng trưởng mạnh mẽ đã cạn. Đồng thời đã có dấu hiệu đáng lo ngại hơn trước, đó là nguồn đầu tư của nước ngoài vào Việt nam từ hai năm nay đã chững lại và đang có xu hướng giảm đi. Do đó, cán cân thanh toán xuất-nhập khẩu mất thăng bằng lớn. Trong năm 1996, số nhập cao hơn xuất lên tới bơn tỉ USD, đặt đất nước trước một khoản nợ rất lớn. Món nợ cũ lưu cữu như nợ mười tỉ USD đối với nước Nga, cộng thêm nợ mới hiện chưa thống kê ước khoảng hơn một chục tỷ USD nữa. Ngoài khoản vay mượn dài hạn hoặc lãi suất thấp, cái đáng lo là khoản vay mượn với lãi suất bình thường và đã đến hạn phải trả đang là một gánh nặng nan giải. Điều đáng lo ngại hơn nữa là thị trường chứng khoán chưa xây dựng xong và toàn bộ hệ thống ngân hàng, cả những ngân hàng lớn của nhà nước đang đến độ ngấp nghé phá sản, các cơ sở quốc doanh được "phóng tay" vay vô tội vạ đến nay không có khả năng chi trả do thua lỗ. Khoản nợ của các ngân hàng không có khả năng thu hồi là rất lớn, cần có sự chi viện của nước ngoài mới có thể phục hồi được. Cuộc khủng hoảng tài chính hiện nay đang lan ra sâu rộng ở các nước Đông Nam á, bắt đầu từ Thái Lan qua In-dô-nê-xi-a, Phi-líp-pin, dội đến Hồng Kông... là sự kiện đáng lo ngại cho Việt nam.

Nhìn lại có thể thấy "đổi mới" trong mười năm qua có những kết quả nhất định, nhưng mới chỉ đạt ở mức phát triển với tốc độ khiêm tốn, nghĩa là còn chậm so với yêu cầu thực tế đòi hỏi đối với Việt nam, là một nước vốn còn lạc hậu trong khu vực. Những nhà nghiên cứu xã hội châu á của Thụy Điển đã viết trong một cuốn sách tổng kết: "đổi mới" của Việt nam như "một con hổ cưỡi xe đạp", không có tốc độ nhanh mạnh mà hết sức ì ạch vì tính chất bảo thủ. Cuốn sách phê phán Việt nam đã để phí mất thời gian quý nhất là từ năm 1975 đến năm 1985, mười năm sau khi giành thắng lợi lớn đã đi vào một thời gian khủng hoảng nặng nề, buộc phải đổi mới nhưng lại thực hiện đổi mới nửa vời một cách chập chững. Đây là điều đáng ân hận vì những người lãnh đạo bảo thủ đã phạm sai lầm nghiêm trọng từ năm 1975 đến nay đối với dân tộc, làm cho đất nước mất những cơ hội quý báu, mất đi cái đà phát triển trong thời gian dài.

Trong bối cảnh như vậy, những người lãnh đạo nhà nước mới thay thế bắt buộc phải sớm có những quyết định, dứt khoát bước vào thời kì đổi mới thứ hai. Bà ngoại trưởng Hoa Kỳ On-brai cũng khuyến khích Việt nam nên "bước mạnh hơn nữa vào giai đoạn 2 của đổi mới". Lần đổi mới này, trước hết cần giải quyết gánh nặng của 6 ngàn cơ sở quốc doanh, trong đó chỉ có khoảng 17% cơ sở hoạt động còn có lãi, số còn lại bị lỗ phải cổ phần hóa, tư nhân hóa mới có thể cứu vãn được tình hình. Muốn vậy phải có những bước đi kiên quyết để cổ phần hóa các cơ sở quốc doanh ấy, nhưng việc này làm rất chậm chạp vì đụng phải ý định quyết giữ bằng được 60% giá trị sản lượng trong khu vực quốc doanh. Nếu vẫn muốn giữ những cơ sở quốc doanh làm thành phần kinh tế chủ đạo như nghị quyết Đại hội đảng 8 nêu ra một cách hình thức, thì đó sẽ là một gánh nặng ví như một khối u ác tính, nếu không cắt đi sẽ làm suy sụp toàn bộ nền kinh tế.

Thứ hai là cần phải sớm bắt tay cải tạo gấp hệ thống ngân hàng hiện nay theo hướng hoạt động lành mạnh, chính quy và thực hiện đúng luật. Muốn như vậy phải xây dựng một đội ngũ nhân viên, một lề lối làm việc và một nền tài chính minh bạch. Chỉ có thể giải quyết tốt hệ thống ngân hàng mới có thể tạo điều kiện huy động vốn của tư nhân mà có người đánh giá hiện nay số tiền đó vào khoảng sáu tỷ USD.

Số tiền này được cất giấu dưới dạng vàng, kim cương, ngoại tệ mạnh phân tán, chôn giấu trong nhà. Cần huy động được tất cả số vốn "nhàn rỗi" đó vào hoạt động sản xuất, kinh doanh vì ích lợi chung. Kinh nghiệm từ những nước phát triển trong khu vực cho thấy, kinh tế phát triển thuận lợi nếu tư nhân mạnh dạn hùn vốn để hoạt động sản xuất kinh doanh, buôn bán lành mạnh.

Thứ ba là phải xây dựng được một chế độ pháp luật. Hiện nay đã có "Nhà pháp luật" ở Hà Nội, nhưng vẫn chưa xây dựng pháp luật đầy đủ. Quan trọng hơn cả là thực hiện pháp luật không nghiêm. Hiện nay đã cồ hàng chục ngàn người phạm pháp, đã bị tòa án xét xử, nhưng vẫn sống nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật, do có thế lực, có tiền hối lộ. Còn những người có công, đáng được trọng dụng, nhưng vì có những ý kiến bất đồng với chủ trương đường lối hiện nay của giới lãnh đạo, thì bị đưa vào tù. Đảng cộng sản vẫn còn đứng trên luật pháp, đứng ngoài luật pháp. Từ đó bộ phận kinh doanh của đảng, gọi là "ban kinh tài" cũng đứng ngoài pháp luật, thả sức lũng đoạn nền kinh tế, là một chủ bất động sản, chủ các ngân khoản tín dụng ngoại tệ, đứng ngoài vòng pháp luật làm giàu bất hợp pháp cho đảng cộng sản.

Thứ tư là phải thực sự công nhận quyền sở hữu tư nhân, quyền tự do kinh doanh của tư nhân, bình đẳng với các loại hình kinh tế khác. Không được cói thành phần kinh tế tư nhân là "con ghẻ" mà hắt hủi, vùi dập nó, trong khi coi thành phần kinh tế quốc doanh là "con đẻ", được nâng đỡ, ưu tiên. Giải quyết mối quan hệ kinh tế giữa các thành phần kinh tế trong xã hội không được dựa trên tính toán chủ quan, cảm tính, mà phải dựa trên cơ sở luật pháp nghiêm minh. Muốn vậy điều cực kì quan trọng là phải đẩy lùi tệ nạn tham nhũng. Trong mấy chục năm qua, nhà nước càng hô hào chống tham nhũng bao nhiêu thì tham nhũng càng nảy nở bấy nhiêu. Đỉnh cao là vụ buôn ma túy xuyên quốc gia mà kẻ tham nhũng lại chính là những người phụ trách việc chống buôn lậu ma túy trong ngành công an. Bài toán chống tham nhũng có điểm mấu chốt cần giải quyết là nó ở ngay chính nơi quyền lực cao nhất của nhà nước. Muốn giải được bài toán ấy phải khui từ đầu não cao nhất. Chống tham nhũng hiện nay mới chỉ đánh từ vai trở xuống, còn từ vai trở lên thì tránh né. Chẳng hạn như đụng đến Nguyễn Hà Phan[29] là thôi, không dám xử tiếp trong vụ Tamexco-Phạm Huy Phước[30], trong vụ buôn lậu ma túy xuyên quốc gia "Xiêng Phênh-Vũ Xuân Trường"[31] chỉ mới đụng đến cấp thượng tá[32] công an thì dừng lại.

Một điều hỗ trợ đắc lực cho việc chống tham nhũng là tự do báo chí. Hệ thống báo chí của nhà nước, bị nhà nước kiểm duyệt thì không thể đảm nhiệm được vai trò này. Cho nên cần có luật báo chí rõ ràng và tôn trọng tự do báo chí cũng như chấp nhận báo chí tư nhân. Báo chí được tự do hoạt động trong khuôn khổ luật báo chí và chịu trách nhiệm trước pháp luật. Chỉ có như vậy mới làm cho tình hình ổn định, chống được tham nhũng, nền kinh tế đất nước mới phát triển được.

Người ta thường nói báo chí cùng với các cơ quan hành pháp, tư pháp và lập pháp, tạo thành "tứ quyền" trong xã hội dân chủ, có khả năng chống tham nhũng và xây dựng công bằng trong xã hội. "Tứ quyền" ấy hiện nay ở Việt nam còn thiếu và chưa thực hiện quyền tự do thông tin, tự do ngôn luận để tạo nên sức mạnh dư luận xã hội. Trong một nước dân chủ, dư luận xã hội rất quan trọng. ở Việt nam cần sớm thực hiện việc điều tra dư luận, theo dõi dư luận một cách công khai, minh bạch.

Thiếu công khai, minh bạch phải chăng theo ông là lỗ hổng, là thiếu sót lớn của chế độ hiện nay?

Đó là một lỗ hổng, lỗ hổng ấy là những gì những người cộng sản đã nói, nhưng họ không làm, theo tôi được gói gọn ở một chữ là "trong sáng", cố nghĩa là "minh bạch", tiếng Nga là "glasnost", tiếng Pháp là "transparence", trong sáng, ngay thật, thẳng thắn, không mờ ám, không quanh co dối trá, sự việc như thế nào nói đúng như thế, không che giấu, không bịa đặt. Trong thời kỳ ông Nguyễn Văn Linh[33] làm Tổng bí thư đảng cộng sản Việt nam, một số nghị quyết của đảng đã nói đến khẩu hiệu "nói thẳng, nói thật, nói hết" theo ý nghĩa của "transparence", "glasnost". Bây giờ ở Việt nam người ta không dám nói đến những chữ đó nữa, họ sợ bởi vì họ vẫn còn muốn che giấu những sự thật, không dám nói thẳng, không dám nhìn thẳng vào sự thật. Ví dụ như trong vụ "Nhân văn-giai phẩm", giới lãnh đạo cộng sản sai đến như thế mà vẫn không chịu xin lỗi các nạn nhân. Họ không nhận sai cả trong vụ "Xét lại chống đảng", mà ông Nguyễn Trung Thành[34] là người trực tiếp tham gia xử lý vụ này cách đây hơn 30 năm vừa qua đã lên tiếng là "sai hết cả rồi, phải sửa lại đi!" ông Thành thấy rằng không hề có một chứng cớ nào có thể buộc tội những người này là chống đảng, phản đảng, phạm pháp mà lại tùy tiện bỏ tù họ, có người đến chín năm không có án. Những người có trách nhiệm trong đảng và chính phủ không chịu sửa còn quay sang trị ông ta, đuổi ông ta ra khỏi đảng. Chính cái đó là thiếu sòng phẳng, minh bạch, sợ sự thật. Những người lãnh đạo luôn mồm nói là "có sai thì sửa", nhưng thật ra họ có sai nhưng không dám nói là sai và để những cái sai ấy tích tụ, chồng chất thành muôn vàn sai trái. Cho đến nay, chưa một cơ quan có thẩm quyền nào của nhà nước kết luận công khai về vụ "Nhân văn-giai phẩm" và vụ "Xét lại chống đảng". Hiện nay, những người lãnh đạo cộng sản vẫn ngoan cố giải thích là "Đảng từ xưa tới nay vẫn hoàn toàn đúng, tất cả những người trong các vụ đó là sai, đểu đã cúi đầu nhận tội. Bây giờ những người này lợi dụng đổi mới để lật án, đảng không cần phải xin lỗi, không cần kết luận lại gì hết". Đấy là một kiểu nói lấy được. Việc nhà nước coi thường luật pháp là điều không thể chấp nhận được.

Những người lãnh đạo đảng cộng sản, một mặt cấm dân thảo luận những điều mà họ không muốn nghe, một mặt lại đề ra khẩu hiệu "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra". Đó chỉ là một kiểu mị dân, lừa dối. Bây giờ chúng ta thách họ hãy thực hiện những điều họ đã nói thông qua tự do ngôn luận và tự do báo chí. Không có gì mà pháp luật đã cho phép lại có thể bị ai đó cấm đoán. Tất cả phải minh bạch, chứ không phải như hiện nay, có những vùng cấm, không ai được động chạm tới. Ví như nhà nước cấm không được đưa tin trên báo chí về tình trạng khủng hoảng của hệ thống ngân hàng Việt nam thời gian vừa qua, mọi tin tức có liên quan phải được thống đốc ngân hàng Trung ương thông qua thì mới được đăng. Hay mới đây, việc ông Nguyễn Hoàng Linh[35], vì viết báo về vụ tham nhũng hàng triệu đô-la trong vụ mua bốn chiếc tàu tuần duyên cho ngành Hải quan, nên bị bắt. Điều phi lý ở chỗ, ông Linh bị bắt không phải vì tội "vu khống, đưa tin trên báo chí", mà là vì tội "tiết lộ bí mật quốc gia", chứng tỏ nhà nước muốn che đậy những vụ tham nhũng tài sản quốc gia ở mức độ rất nghiêm trọng. Những nhà báo có tinh thần trách nhiệm như ông Linh, lẽ ra phải được khen thường do gan dạ, công tâm phanh phui vụ bê bối làm tổn hại cho quốc gia đó, thì ngược lại, ông bị trừng phạt. Chế độ hiện nay còn đầy những chuyện mờ ám như vậy.

[thuylam]

Ngoài ra, hiện nay, chế độ trong nước còn có gì khiếm khuyết.

Đất nước ta còn lạc hậu nhiều, trong đó nổi bật là chính trị. Cái lạc hậu lớn nhất là chưa có dân chủ, biểu hiện ở chỗ chưa công nhận những thế lực đối lập Hầu hết tất cả các nước trên thế giới như Pháp, Hoa Kỳ, Anh... cho đến Thái Lan, Căm-pu-chia hiện nay đều có những lực lượng chính trị đối lập với đảng cầm quyền. Đối lập không phải là dối lập để gây chiến tranh, để phá hoại đất nước, mà là để giám sát, kiểm tra, góp ý phê bình... Người ta thấy, một đất nước không có đối lập thì đất nước ấy khó có thể phát triển bình thường. Nền chính trị sẽ bị trì trệ, lạc hậu và không tạo nên công luận trong xã hội để răn đe những người cầm quyến. Cho nên, tôi nghĩ cần phải tạo nên một lực lượng đối lập Người ta gọi lực lượng như vậy là lực lượng xây dựng. Chẳng hạn như ở Pháp, sau một thời gian dài cầm quyền của cánh tả, cánh hữu lên cầm quyền một thời gian ngắn, tổng thống Si-rắc (J. Chirac) quyết định giải thể và bầu cử lại quốc hội. Qua bầu cử bất ngờ cánh tả thắng cử và lại được thành lập chính phủ. Bây giờ cánh hữu trở lại vị trí đối lập để quan sát, phê bình, nhận xét, hoặc tán thành những chính sách đúng đắn, có lợi cho đất nước: gần đây cả cánh tả và cánh hữu, phái cầm quyền và phái đối lập đều nhất trí chủ trương kiếm 350 ngàn công ăn việc làm trong năm tới. Phải có đối lập chính trị trong quốc hội, trong xã hội để phái cầm quyền luôn cảm thấy có những đối tượng giám xét mình, kiểm tra mình, do đó phải giữ cho đảng mình trong sạch, trung thành với những lời cam kết, tăng cường mọi biện pháp có hiệu quả, thúc đẩy cho mình trở thành một lực lượng chính trị lành mạnh và hữu ích. ở nước ta cần xây dựng sớm mô hình như vậy. Những người lãnh đạo bảo thủ luôn luôn lo sợ có kẻ thù xung quanh mình, bất cứ ai có suy nghĩ hơi khác lập tức bị quy là kẻ thù. Họ không biết chính những người chỉ ra thiếu sót của họ, dù có quan điểm khác thì mới là "thầy" của họ, mới là người bạn tốt của họ. Bởi vì có người sớm chỉ ra những sai lầm, khuyết điểm, những điều không thực tế thì mới hạn chế được những tác hại nguy hiểm do chính sách chủ quan, phiến diện. Hiện nay, tất cả những người có ý kiến đối lập đều bị chính quyền bắt vào tù hoặc bị quản chế như các ông Nguyễn Hộ[36], Hoàng Minh Chính Hà Sĩ Phu[37] cổ những ý kiến xây dựng, đáng lẽ phải nghiên cứu và tiếp thu những gì đúng, cảm ơn người ta, ngược lại bác bỏ hoàn toàn và chụp mũ cho họ là phản bội, theo quan điểm đế quốc... Rồi như các ông Đoàn Viết Hoạt, Nguyễn Đan Quế[38] không chủ trương bạo lực lật đổ chính quyền hiện tại, chỉ có những ý kiến thẳng thắn, mà bị bỏ tù mười lăm, hai chục năm. Họ có những lý lẽ mà chính quyền không bác bỏ được, lại đi che giấu, không công bố, chụp mũ cho họ là làm loạn, gây rối trật tự trị an, để giam giữ họ như những tù nhân hình sự. Tất cả những hành động đó của giới lãnh đạo hiện nay không thể tồn tại trong thời kì mở cửa, thời kì mà tất cả các quốc gia đang tìm mọi cách hòa nhập vào cộng đồng quốc tế. Giới lãnh đạo trong nước cũng nói tới "hòa nhập", nhưng thực ra họ vẫn suy nghĩ theo kiểu cũ, hành xử chẳng giống ai, chẳng phù hợp với nếp nghĩ của thế giới văn minh.

Đã đến lúc những người lãnh đạo đảng cộng sản phải nhận ra và chấm dứt chế độ hà khấc phi lý hiện nay. Trong Hội nghị thượng :Dnh các nước nói tiếng Pháp vừa qua ở Hà Nội, giới lãnh đạo Việt nam đã bị mất mặt nặng nề, vì họ chỉ muốn bàn đến vấn đề kinh tế. Trong bài phát biểu của mình tại Hội nghị, tổng thống Pháp Si-rắc đã nhấn mạnh: "Hội nghị các nước nói tiếng pháp mang ý nghĩa nói tiếng Pháp phải tôn trọng nhân quyền". Ông nói thẳng với chính quyến Hà Nội rằng cần phải xây dựng một chế độ dân chủ, vì đấy là xu thế của thời đại. Nhân dịp đó, phóng viên người Pháp nổi tiếng Pa-tơ-rích Poa-vrơ Đác-vo (Patrick Poivre d' Arvor) của đài vô tuyến truyền hình pháp TFL đã đến Hà Nội và cùng với nhóm quay phim lẻn đến trại giam Thanh Cẩm (huyện Cẩm Thủy, tỉnh Thanh Hóa), nơi giáo sư Đoàn Viết Hoạt đang bị giam giữ, để đòi được gặp ông Hoạt và chất vấn viên trại trưởng. Trong cuộc họp những người làm báo tiếng Pháp toàn thế giới, ông Pa-tơ-rích nói rõ: "Cần phái trả tự do cho giáo sư Đoàn Viết Hoạt. Đây là vấn đề danh dự của chế độ. Ông Hoạt bị tù hoàn toàn vì quan điểm chính trị của ông, chứ không phải vì chủ trương lật đổ. Ông ta là một người dân chủ?" Toàn bộ tư liệu ông Pa-tư-rích quay được ở trại giam Thanh Cẩm đã được đưa về Pháp mặc dù chính quyền Hà Nội tìm cách tịch thu. Trước đó một số nhà lãnh đạo Pháp đã gặp bà Trần Thị Thức, vợ ông Đoàn Viết Hoạt, tại Paris. Bà Thức đã được đón tiếp trong phủ tổng thống và phía Pháp cũng hứa hẹn sẽ yêu cầu Hà Nội trả tự do cho ông Hoạt. Phía Pháp đã trao cho bộ Ngoại giao Việt nam danh sách 40 tù nhân chính trị đang bị giam giữ và yêu cầu phía Việt nam trả lại tự do cho họ.

Giới lãnh đạo Việt nam ở thế kẹt, tiến thoái lưỡng nan, lo sợ vấn đề tù chính trị vỡ lở, mà không thả thì mất mặt với dư luận thế giới. Những người lãnh đạo đã phải lùi bước, đành phải thả ông Đoàn Viết Hoạt, ông Nguyễn Đan Quế, các vị Thích Quảng Độ, Thích Trí Siêu, ông Lý Tống và một vài tù chính trị khác, nhưng vẫn gọi họ là tù thường phạm, còn ra điều kiện cho ông Hoạt, ông Quế phải ra nước ngoài, tự thú nhận thế bị động của mình đồng thời tự phơi bày bộ mặt độc đoán lỳ lợm chà đạp nhân quyền, kích thích cuộc đấu tranh của nhân dân Việt nam và cộng đồng quốc tế.

Đây là một bước lùi ngoạn mục của Hà Nội đang cần xum xoe xin cái "lộc" Tối huệ quốc của Mỹ, khi chuyến đi của ông Phan Văn Khải cầu viện ở châu Âu và Nga đều vô hiệu!

Ông có đồng ý với nhận định cho rằng, nếu trước đây ở trong nước có lực lượng đối lập, thì tình hình hiện nay đã khác?

Nếu trước đây đảng cộng sản chấp nhận cho đối lập xây dựng tồn tại, không nhìn họ bằng con mắt sợ hãi hay thù địch, mà coi lực lượng đối lập là cần thiết, là hữu ích thì tôi cho rằng tình hình Việt nam đã khác nhiều. Mỗi bước đi, mỗi hoạch định của đất nước sẽ được cân nhắc kĩ. Sau khi chiến tranh kết thúc sẽ không thể có tình trạng hàng trăm ngàn người ở miền Nam phải đi "cải tạo" với kiểu lập luận là "không bắn chết đã là nhân đạo lắm rồi", sẽ không có tình trạng phân biệt đối xử dẫn đến bị kịch làn sóng ty nạn chạy ra nước ngoài, thảm họa "thuyền nhân" với hàng trăm ngàn người thiệt mạng trên biển. Nếu có đối lập xây dựng ở trong quốc hội, thì mọi vấn đề quan trọng của quốc gia đã được cân nhắc kĩ, mọi ý kiến trái ngược nhau đều được phân tích tường tận và sẽ không có tình trạng giữ quân đội với lực lượng lớn quá mức, tình hình y tế, xã hội, giáo dục sẽ không đến mức sa sút như hiện nay, việc chống tham nhũng cũng không bế tắc. Do vậy, ở Việt nam cần sớm phấn đấu để có lực lượng đối lập mang tính xây dựng. Nếu có đối lập xây dựng, tôi cho rằng đảng cộng sản sẽ không đến nỗi thoái hóa, bê tha, bệ rạc, "dột từ nóc dột xuống" như hiện nay, gây ra bất mãn rộng lớn trong nhân dân như đã xảy ra ở 128 xã thuộc tỉnh Thái Bình từ tháng 4 đến tháng 7 năm 1997.

Theo ý ông, bước phát triển hiện nay của đất nước nên như thế nào?

Theo tôi, tình hình cứ như hiện nay là rơi vào tình trạng bế tắc. Thị trường tự do theo định hướng xã hội chủ nghĩa là một món tạp-pí-lù rất khó tiêu hóa! Đó là chủ nghĩa tư bản không có xương sống (vì luật pháp là xương sống của chủ nghĩa tư bản) trộn lẫn với chủ nghĩa xã hội không có linh hồn (vì linh hồn của chủ nghĩa xã hội là xóa bỏ bất công). Nó đẻ ra vô vàn tật bệnh xã hội không có thuốc chữa. Tiến trình tối ưu mà chúng ta cũng như bản thân tôi mong muốn là ở trong đảng xuất hiện những nhân vật có tư duy mới như đã từng xuất hiện một Goóc-ba-chốp ở Liên xô. Hiện nay trong Bộ Chính trị mới cũng như cũ của đảng cộng sản, tôi chưa thấy một ai có thể là một Goóc-ba-chốp. Có thể có một Goóc-ba-chốp nào đó, nhưng lại ở ngoài Bộ Chính trị. Tôi nghĩ, tốt nhất có một nhóm những người lãnh đạo có trình độ, có uy tín, có tư duy trẻ đề ra chủ trương, đường lối khác với đường lối hiện nay. Đó là:

- Chống tham nhũng thật sự, chứ không phải chứng từ đầu gối trở xuống.

- Xây dựng một nhà nước pháp quyền thật sự, pháp luật không phải để làm cảnh, chỉ áp dụng với dân mà không áp dụng với đảng.

- Xử lý những tài sản của đảng một cách minh bạch, chứ không phải mờ ám như hiện nay. Đảng có các cơ quan kinh tài - một bộ máy khổng lồ có trụ sở trung ương, mang tên Ban Tài Chính Quản Trị Trung Ương Đảng, đặt ở trường An-be Sa-rô cũ tại Hà Nội, chiếm nhiều tài sản, ngân sách, ngoại tệ công ty kinh doanh, đất đai, nhà cửa, biệt thự ở Hà Nội, Hải Phòng, Đồ Sơn, Nha Trang, Đà Lạt, Sài Gòn, Cần Thư, Vũng Tàu... và họ đang tự ý cho những công ty nước ngoài thuê để lấy tiền bỏ vào quỹ đảng, biến tài sản của nhà nước thành ra tài sản của riêng của đảng cộng sản.

Ban hành quyền tự do báo chí, để huy động công luận công khai lên án tất cả những gì xấu xa, giải quyết tận nơi, tận chốn những oan ức và bất công. Nhân dân tin tưởng ở hệ thống ngân hàng và bỏ tiền đầu tư vào sản xuất, kinh doanh v.v..., yên tâm làm ăn, tạo nên sự ổn định vững chắc về chính trị, phát triển kinh tế.

Sớm muộn ở trong đảng sẽ xuất hiện những con người như đã nói ở trên. ở ngoài đảng khó có những người như vậy. Bởi vì, như tôi đã nói, ở miền Bắc từ trước đến nay, hầu hết những người ưu tú, hiểu biết hoặc là ít nhiều tự nguyện, hoặc là bị thúc ép vào đảng. Tôi nghĩ, sẽ có người có tri thức, am hiểu thời đại đua ra những kiến nghị thích hợp, khi tình hình chín muồi. Khi một nhóm người như thế xuất hiện, họ sẽ tranh thủ được dư luận xã hội, nhân dân sẽ tín nhiệm họ. Họ sẽ có đủ sức chống lại thế lực bảo thủ, giáo điều. Đấy là một khả năng mà ta cố phấn đấu để đạt được. Trong thời kỳ mở cửa mười năm qua, tư duy mới về dân chủ của thế giới tràn vào không ít. Tất nhiên, mức độ tiếp thu tư duy ấy của người trong nước với bốn, năm tốc độ khác nhau: người dân bình thường, trí thức, tuổi trẻ, có lòng yêu nước, ham tiến bộ thì tiếp thu nhanh và sâu sắc còn giới lãnh đạo thì tiếp thu một cách hạn hẹp hơn, dễ bị dị ứng hơn và tiếp nhận cái mới khó khăn, miễn cưỡng hơn. Nhân đây tôi cũng nói thêm, có người cho rằng trong Bộ Chính trị có phe cấp tiến, phe bảo thủ, phe trung dung, phe đảng quyền, phe chính quyền v.v... Đấy là cách chia theo cảm tính, thiếu thực tế. Tôi không tin có sự chia rẽ như thế, vì riêng trong Bộ Chính trị, họ đã lựa chọn nhau rất kỹ. Họ là những người hệt như nhau về bản chất, là những người chủ trương độc đảng, chuyên chính, quay lưng lại với nền dân chủ của nhân dân. Tôi nghĩ, các phe phái khác nhau, nếu có chăng, sẽ hình thành ngoài Bộ Chính trị, như ở trong Trung ương chẳng hạn, hay các trong cấp ủy như ở thành phố Hồ Chí Minh hoặc ở Hà Nội, ở các ngành, các địa phương...

Nếu không xuất hiện những người lãnh đạo tiến bộ, thì tình hình ở Việt nam sẽ diễn biến ra sao?

Nếu vậy, tình hình sẽ rất nguy hiểm. Những bất công xã hội sẽ bị dồn nén lại rồi bùng nổ và hỗn loạn xảy ra. Những kẻ xấu sẽ "đục nước, béo cò". Có thể có những cuộc trả thù, thanh toán lẫn nhau giữa các nhóm, phe đảng... Bọn gây tội ác, lưu manh, kẻ cướp sẽ hoành hành. Chúng ta phải cùng nhau cảnh tỉnh đề phòng khả năng đó. Nếu khả năng xấu đó xảy ra, cần hạn chế sự hỗn loạn đến mức tối thiểu. Và nhân đó cũng có thể sẽ xuất hiện những điều kiện thuận lợi, những cơ hội nào đó làm cơ sở cho việc xây dựng một chế độ mới tốt đẹp. Sớm muộn, với xu thế phát triển của thế giới, nhân dân ta sẽ chuyển sang một nền dân chủ thích hợp và hòa nhập vào thế giới hiện đại.

Giới lãnh đạo ở trong nước vẫn vin vào cái cớ giữa châu Âu và châu á có những khác biệt lớn, cho nên nền dân chủ phương Tây không thích hợp với giá tri truyền thống của Việt nam. Bên cạnh đó, họ còn viện lý do Việt nam còn chống nghèo đói trước đã rồi mới nói đến chuyện dân chủ. Xin ông cho biết ý kiến?

Khi mở cửa ra thế giới, những người lãnh đạo Việt nam buộc phải tìm cách chống chế. Họ bám lấy cái lý của một vài nước châu á cho rằng, nền dân chủ phương Tây không thích hợp với giá trị của châu á. Họ đưa ra một vài điểm gọi là "giá trị châu á", như: người châu á ưa kỷ luật, có tính cộng đồng cao, thường đề cao nền độc lập của đất nước hơn là tự do cá nhân... Tôi cho đó là một kiểu ngụy biện. Bởi đã là con người, bất kì ở châu á hay ở châu Âu, châu Mỹ, châu Phi... ai cũng muốn được tự do trong cuộc sống của mình: tự do suy nghĩ, tự do ngôn luận, tự do tín ngưỡng, tự do giao lưu, tự do báo chí, tự do hội họp, tự do lập đảng phái... Tự do là tính phổ biến, có giá trị phổ cập. Nó là nỗi khát vọng khiến con người tranh đấu để có nó. Tự do là động lực giải phóng trí tuệ và năng lực của con người. Muốn xã hội phát triển, xóa đói nghèo, phải kích thích, tạo điều kiện giải phóng động lực ấy Những người lãnh đạo vin vào cớ giải quyết đói nghèo mà kìm hãm tự do trong xã hội, thì quả là ngược đời. Tự do, dân chủ là cần thiết. Đã nghèo đói, lạc hậu, kém phát triển thì lại càng phải khẩn trương xây dựng dân chủ trong hòa bình, duy trì pháp luật, kỷ cương, thì mới có khả năng tiến lên với tốc độ cao. Những người lãnh đạo đang mâu thuẫn với chính họ, vì họ đã đưa chủ nghĩa Mác-Lênin sinh ra từ Châu Âu, từ phương Tây vào Việt nam, mà ở những nước có trình độ công nghiệp phát triển cao như Đức, Anh, Pháp, Mỹ... người ta cũng không áp dụng được chủ nghĩa ấy. Trong khi đó, Việt nam là một trong những nước nông nghiệp, lạc hậu ở châu á, chủ nghĩa Mác-Lê-nin đã được "cấy trồng", bắt chấp việc nó có hợp với thủy thổ ở Việt nam hay không và không ai được phép cưỡng lại, phải coi đấy là một quy luật tất yếu (!?) Chỉ có chế độ dân chủ mới có khả năng tạo ra một xã hội có kỷ cương, ổn định và loại trừ ách độc đoán, gia trưởng, quan liêu, báo thủ, tạo nên lòng tin và ủng hộ của toàn dân. Trong nội dung của dân chủ không có yếu tố tạo nên hỗn loạn. Hỗn loạn chỉ xảy ra ở những nước thiếu dân chủ, dân chủ nửa vời, không triệt để dân chủ giả hiệu. Đánh đồng dân chủ với hỗn loạn là sai lầm. Chỉ cố dân chủ thực sự mới có hệ thống luật pháp hoàn chỉnh và do đó mới có trật tự và ổn định, phù hợp và hỗ trợ cho những mối quan hệ xã hội tốt đẹp nảy nở và phát triển. Cuộc khủng hoảng tài chính, kinh tế hiện nay ở các nước Châu á: Thái Lan, Nam Dương, Hàn Quốc, Mã Lai... đều cố chung một lý do là thiếu luật pháp nghiêm, thiếu dân chủ rộng, lề lối quân phiệt, gia trưởng, phe nhóm, móc ngoặc, tư túi, nhũng lạm còn quá nặng. Cuộc sống tự nó đã bác bỏ quan niệm Châu á chưa cần đến chế độ dân chủ.

Cũng cần chỉ rõ lời ngụy biện của họ bác bỏ nền dân chủ phương Tây là ngược lại với tư tưởng ông Hồ Chí Minh. Chính ông Hồ chứ không phải ai khác đã mở đầu Tuyên Ngôn Độc Lập 2-9-1945 bằng những lời trích từ văn kiện của cách mạng tư sản Pháp và cách mạng tư sản Hoa Kỳ, hai cuộc cách mạng tư sản rất xa lạ với Châu á, khẳng định quyền sống trong tự do của mọi dân tộc, mọi con người.

Trước tình hình hiện nay, liệu ông có điều gì để cảnh tỉnh những người lãnh đạo ở trong nước?

Cho đến nay tôi vẫn giữ quan hệ với một số người lãnh đạo ở trong nước, mặc dù tôi không tin họ có thể phục thiện. Họ chỉ đổi mới miễn cưỡng, bởi sức ép từ bên ngoài. Mặc dù họ kết án tôi, chụp mũ cho tôi, bác bỏ tôi, nhưng có những bức thư từ trong nước gửi ra cho tôi biết rằng có nhiều điều họ lặng lẽ chấp nhận những ý kiến của tôi và các chiến sĩ khác, mà không dám nói thẳng ra điều chấp nhận ấy. Những điều họ chấp nhận là do buộc phải chấp nhận, nhưng mặt khác họ vẫn chụp cho tôi bằng những lời thô bạo. Tôi không lấy đó làm phiền lòng. Tôi đang bận bịu với những công việc mà tôi cảm thấy đúng đắn và cuốn hút. Nếu có điều gì cần nhắn với những người lãnh đạo trong nước tôi chỉ có một điều duy nhất rằng: Đất nước đang ở vào thời kì hết sức nghiêm trọng, thời kì thứ nhất của đổi mới từ hơn mười năm nay đã tạo nên tiền đề cho một bước đổi mới mạnh mẽ hơn. Nếu không mạnh dạn thực hiện những bước đổi mới tiếp theo, thì tất cả thành tựu đạt được rất có thể tiêu tan và đất nước sẽ chìm đắm trong sự hỗn loạn và bế tắc! Tôi cảnh báo những người lãnh đạo trong nước rõ điều đó. Ví như một chiếc xe đang có đà leo dốc, vượt qua trở ngại khó khăn, bây giờ không dấn ga tăng tốc mà để mất đà dừng lại, thì xe có thể bị tụt dốc một cách tệ hại. Do đó, những người lãnh đạo hiện nay cần cố thái độ quyết đoán, tỉnh táo, để đẩy đất nước tiến lên phía trước. Tôi hy vọng những người lãnh đạo mới gồm thủ tướng Phan Văn Khải và năm phó thủ tướng, trong đó ông phó thủ tướng thứ nhất Nguyễn Tấn Dũng còn trẻ, có thể có tư duy mới mẻ và quả đoán đưa đất nước bước những bước mới, mở rộng thắng lợi. Nguy cơ tụt hậu hiện nay đang rõ ràng, nếu không giải thể bớt các cơ sở quốc doanh thua lỗ, nếu không cải cách gấp hệ thống ngân hàng, nếu không huy động nhanh vốn nhàn rỗi của tư nhân vào những hoạt động sản xuất kinh doanh hữu ích, nếu không xây dựng nhà nước có kỷ cương pháp luật nghiêm minh, nếu không có biện đấu tranh chống tham nhũng có hiệu quả từ trên xuống, không trừ một ai, thì đất nước sẽ lâm vào tình trạng khủng hoảng lớn. Những người lãnh đạo cần phải dứt khoát lựa chọn: hoặc là quyền lợi của cả dân tộc, tương lai của đất nước, lợi ích của nhân dân là trên hết, hoặc là đặt lợi ích cá nhân của một nhóm người trong đảng cộng sản với những đặc quyền đặc lợi của họ lên trên. Đây là một thử thách lớn đối với những người lãnh đạo. Những người lãnh đạo mới phải là những người thật sự trong sạch, công tâm, mới có đủ bản lĩnh để có những quyết định đúng đắn. Có tờ báo ở trong nước đã kêu lên rằng: "ông Trong Sạch, ông đang ở đâu?" Chúng ta phải tìm những chính khách, những nhân vật chính trị trong sạch, sáng suốt. Hiện nay có thể nói, tình hình đã rất cấp bách, không còn nhiều thời gian để thảo luận kéo dài. Chúng ta đã mất quá nhiều thời gian đình trệ qua mỗi lần đại hội đảng. Trước đại hội hàng tháng trời, người ta đình chỉ việc cho người Việt nam ở nước ngoài về nước, không cho Việt kiều về thăm quê, đình chỉ các chuyến đi du lịch.

Về đối ngoại, cần cải thiện nhanh :Dng quan hệ toàn diện với Hoa Kỳ, giải quyết nhanh :Dng vấn đề những quân nhân Mỹ bị mất tích trong chiến tranh. Ngay như Trung Quốc hiện nay còn phải sang Hoa Kỳ chạy vạy để xin giữ tối huệ quốc, để vay tiền, để mong được hợp tác, được Hoa Kỳ nâng đỡ. Thế, tại sao Việt nam không mau :Dng giữ mối quan hệ gần gũi với Hoa Kỳ, sâu sắc hơn nữa mà lại còn dở dở, ương ương, coi Hoa Kỳ vừa là bạn, vừa là thù, với lập luận thiếu thiện chí, coi Hoa Kỳ là kẻ tạo ra nguy cơ lật đổ chế độ ở Việt nam bằng "âm mưu diễn biến hòa bình". Đồng thời chúng ta phải giải quyết sớm vấn đề nhân quyền, trả lại tự do lập tức cho tất cả những tù nhân chính trị còn lại. Nếu những người lãnh đạo coi những người có ý kiến xây dựng như các ông Trấn Độ, Lê Hồng Hà, Nguyễn Kiến Giang, Nguyễn Hộ, Hà Sỹ Phu, Hoàng Hữu Nhân, Phan Đình Diệu... là lực lượng đối lập xây dựng, thì đối thoại, tranh luận sẽ rất có lợi Sẽ có nhiều ý kiến quý báu, bổ ích, thức thời.

Ngược lại, chính quyền quy chụp cho họ là phản động, bao vây, quản thúc họ, vậy là sai lầm gấp hai lần. Sai phạm thứ nhất là tự bộc lộ sự vi phạm nhân quyền, thứ hai là không chịu tiếp thu, tận dụng những ý kiến hay của những người có tâm huyết, am hiểu thời cuộc. Quan điểm bảo thủ cực đoan coi đối lập là thù, là lật đổ dẫn đến hậu quả vô cùng tệ hại và làm thiệt hại cho đất nước và những người có tấm lòng với đất nước. Những người lãnh đạo mới cần chấm dứt những cách nhìn cũ cực đoan như vậy có quan điểm hợp với sự thật, hợp với lẽ phải để vừa có ích cho đất nước, vừa giữ sự trong sạch cho đảng cộng sản qua những lực lượng đối lập xây dựng.

Đối với những người ở trong nước ra nước ngoài, ông có tiếp xúc với họ không. Những cuộc tiếp xúc ấy diễn ra như thế nào?

Theo kinh nghiệm của tôi, nếu biết ai đó ở trong nước ra nước ngoài thì người Việt hải ngoại nên gặp thậm chí tìm gặp họ. Hoặc ngược lại, nếu họ muốn gặp ta, ta sẵn sàng gặp. Bởi vì, những cuộc gặp như vậy chỉ có lợi, làm cho chúng ta am hiểu thêm một chút tình hình trong nước. Trong khi tiếp xúc với họ, ta có thể nói cho họ biết thêm tình hình người Việt ở hải ngoại, đặc biệt là những mặt tốt, ngoài ra còn cho họ biết thêm tình hình thế giới mà trong nước họ chưa có điều kiện biết, trong đó có cả những kinh nghiệm tổ chức xã hội, kinh nghiệm sản xuất, kinh doanh v.v... Thậm chí, nếu họ cần người Việt hải ngoại giúp đỡ, tùy theo khả năng, chúng ta sẵn sàng giúp họ một cách vô tư. Những anh em từ trong nước ra nước ngoài, dù họ là học sinh, sinh viên, cán bộ, bác sĩ, kể cả đảng viên cộng sản nữa... ra nước ngoài để học tập, công tác v.v... mà muốn tiếp xúc với tôi, muốn đọc sách của tôi, tôi luôn sẵn sàng tặng họ sách, gặp gỡ, hỏi chuyện họ. Điều đó rất bổ ích. Có người trong bộ máy cầm quyền, một vài đại biểu quốc hội ra nước ngoài, cán bộ ngoại giao, cán bộ thông tin, báo chí, nhà văn... một khi có dịp, tôi vẫn gặp họ và nói chuyện tự nhiên, bình đẳng và ngay thật. Có người là sĩ quan cao cấp, hiện vẫn tại chức trong quân đội, là bạn cũ của tôi, khi ra nước ngoài đã viết thư, gọi điện cho tôi, hoặc muốn gặp tôi, tôi vẫn gặp họ, không có gì ngại. Tôi nghĩ, những người đấu tranh cho dần chủ là làm một việc thiện, một việc chân, đúng đắn, hữu ích, nên chẳng phải sợ ai và cũng không nên có thái độ mặc cảm với ai. Như thế, mới có thể đáp ứng được những yêu cầu thời đại hiện đang đặt ra đối với những người làm dân chủ.

Ông đã từng ra nước ngoài và hiện đang sống ở Pháp. Trong thời gian này ông đã thu hoạch được gì mà ông cho là sâu sắc nhất và ông có luyến tiếc thời gian ông sống ở hải ngoại không?

Tôi đã từng nhiều lần ra nước ngoài và từ lần ra nước ngoài rồi sống ở Pháp đến nay đã được tám năm. Tất nhiên, tôi không ngờ tôi phải ở lại nước ngoài lâu đến như thế. Trước kia, tôi dự kiến thời gian khoảng bốn, năm năm thôi. Nhưng tôi không sốt ruột, vì tôi biết cái gì phải đến sẽ đến và việc khó đòi hỏi thời gian, nhất lại là việc thay đổi một chế độ chính trị.

Trong tám năm qua, điều tôi cảm nhận được sâu sắc nhất là tôi đọc được khá nhiều sách, mở rộng được kiến thức, vì ở các nước phương Tây trong những thư viện lớn sách quý không hiếm và dễ dàng được đọc. Tôi được mở rộng kiến thức qua truyền hình, sách báo, đặc biệt là qua gặp gỡ, trao đổi với những bạn bè mới. Những kiến thức về thời đại, kĩ thuật, tổ chức, chính trị thế giới, so với trước đây khi tôi còn ở trong nước, tôi thấy hiểu biết của tôi thay đổi nhiều. Tôi có thời gian để nhìn lại và ngẫm nghĩ cả thời kì lịch sử mấy chục năm qua. Tôi quan tâm theo dõi về các nước "xã hội chủ nghĩa" trước kia như thế nào và chuyển biến hiện nay của những đất nước ấy ra sao?

Tôi không để phí thời gian. Ngoài thời gian đọc sách, tôi đi tham khảo tài liệu, gặp gỡ bạn bè để trao đổi về các vấn đề kinh tế, kĩ thuật, quân sự, chính trị v.v... Đặc biệt quý đối với tôi trong những năm qua là tôi làm quen được khá nhiều người mà ở trong nước thì không thể quen được họ. Tôi đã kết bạn khá thân với một số người. Điều đó đối với tôi thực sự quý hơn vàng bạc, châu báu. Tôi nghĩ sống ở trên đời mà có tình bạn tốt là quý nhất Những người bạn hiểu mình, mình hiểu họ và nhất là họ làm cho hiểu biết của mình phong phú hơn Bạn bè của tôi có cả người lớn tuổi cũng như thanh niên, ở Mỹ có, Pháp có, Ba Lan có, Anh có... Riêng ở Đức tôi có khá nhiều bạn, phần lớn là còn trẻ. Họ là người nước ngoài và là người Việt nam. Trong những người bạn thân thiết, ở đây thân thiết có nghĩa là hiểu tôi và cùng chung một chí hướng đấu tranh cho dân chủ bằng phương pháp hòa bình, có những người tôi từng quen biết chút ít từ khi ở Việt nam, có những bạn trẻ trong số người Việt Đông Âu đã từng học ở các trường Đại học Bách khoa, Đại học Tổng hợp ở Hà nội, cũng có những người trước kia là sĩ quan trong Quân đội nhân dân Việt nam và cả trong Quân lực Việt nam Cộng hòa và bây giờ họ có những quan điểm tiến bộ gần gũi với tôi; còn có nhiều giáo sư ở các trường đại học ở bên Mỹ và đặc biệt là những người làm báo. Họ viết báo, làm báo nói, báo hàng ngày, hàng tuần... Chúng tôi liên lạc với nhau ở trên internet. Có thể nói, đây là vốn quý đối với tôi. Những người bạn mới của tôi có những tư duy rộng mở, sáng tạo, có tình yêu thương đất nước, quan tâm đến quê hương thực sự. Họ là những người bạn chí tình của tôi, mà khi về nước, tôi sẽ mang theo những tình bạn ấy, vì đó là món quà giá trị nhất mà cuộc đời đem đến cho tôi, khó có gì sánh được. Bù lại tình cảm gia đình mà tôi đã bị thiệt thòi phần nào do khoảng cách, xa vợ, xa con cháu, tôi có sự ấm áp của tình cảm từ những người bạn thân thiết mới.

Từ khi sống lưu vong ở nước ngoài, điều gì đối với ông là buồn nhất và vui nhất?

Tôi nhớ vợ tôi, con gái yêu của tôi còn ở Hà Nội. Tôi nhớ hai đứa cháu ngoại của tôi mà tôi yêu thương vô cùng? Tôi thường xuyên nhận được thư từ của gia đình gửi sang. Điều đó động viên tôi rất nhiều, làm cho tôi yên tâm. Tất nhiên vợ và con gái tôi quan tâm theo dõi tình hình cuộc sống và hoạt động của tôi, lo lắng cho sức khỏe của tôi. Lúc đầu con gái tôi rất lo cho tôi và viết thư kể rằng: "Mỗi lần bố nói trên đài (đài BBC) là con cảm động lắm, phát run lên vì xúc động, vì sợ nữa. Sợ vìi e ngại bố làm như thế có thể ảnh hưởng đến gia đình nhà mình chăng Nhưng sau đấy nhiều anh chị, các bác, lúc gặp con nói là rất mừng khi nghe thấy lời bố, rằng những điều bố nói hợp lẽ phải cho nên con thấy yên lòng". Nhà tôi cũng lo và nhắn khéo với tôi rằng: "... có khi không nên nói nhiều, nhớ rằng ông mà bị cảm thì con cháu ở nhà nó hắt xì hơi đấy!", tức là người ở nhà có thể bị liên lụy. Tôi chỉ nghĩ, việc gì đúng thì mình làm, làm theo lương tâm và có lợi cho đất nước, cho tất cả mọi người.

Đấy là niềm vui, niềm hạnh phúc lớn của đời tôi.

Nếu ai cũng ngại làm việc phải thì đất nước sẽ mãi mãi trì trệ.

Tôi buồn nhất là đất nước còn chậm tiến về chính trị, nhân dân vẫn chưa có tự do sau những năm chiến tranh đằng đẵng, đầy hy sinh, thiếu thốn. Tốc độ Việt nam hòa nhập với thế giới vẫn ì ạch, quan hệ Việt-Mỹ tiến quá chậm? Như đã nói ở trên, tôi có những niềm vui. Niềm vui lớn nhất là tôi tận dụng thời gian ở nước ngoài để tìm hiểu về thế giới. Các thư viện lớn, các màn vô tuyến truyền hình Hoa Kỳ, Âu Châu, các cuộc hội nghị quốc tế tôi dự, các nước tôi đến thăm đã mở rộng hiểu biết của tôi chưa bao giờ nhiều và sâu sắc đến vậy.

Tôi vô cùng vui mừng khi bạn bè thân trong nước nhắn sang, tuy chính quyền trong nước ngăn cấm, triệt tiêu các lực lượng đối lập xây dựng, thì lực lượng ấy đang nảy nở. Chính chúng tôi, một số người ít ỏi ở ngoài nước cùng với số anh em dân chủ trong nước đang ngày một đông đảo, sẽ tạo nên một lực lượng đối lập xây dựng, không phải đối lập kiểu phá phách, gây hỗn loạn. Do đó, mặc dù những người cầm quyền rất khó chịu, bực tức, nhưng họ phải chú ý đến các ý kiến đối lập, buộc phải thực hiện một số ý kiến của lực lượng đối lập xây dựng, lực lượng dân chủ. Mặt khác, mặc cho một số người cầm quyền thóa mạ, chụp mũ những người dân chủ, tôi nghĩ lực lượng dân chủ đang giữ một vị trí cần thiết, có lợi cho đất nước khi chưa có lực lượng đối lập xây dựng chính thức.

Mặc dù bị chính quyền chụp mũ, vu cáo, tính ra tôi vẫn "lãi". Tôi có thêm bạn ở trong bộ máy chính quyền đảng, trong giới trí thức, văn nghệ sĩ, cán bộ các ngành... Họ nhắn tin, gửi thư, tìm gặp tôi khi họ qua Pháp. Tôi có thêm nhiều bạn quý trong cộng đồng người Việt, không phân biệt quá khứ, "sắc áo", "màu cờ". Cũng có những người thật lòng thương dân, ưa chuộng dân chủ, sống có lý tưởng, đạo lý bên cạnh những người vị kỷ, hám lợi riêng, độc đoán, xảo trá. Tôi kết bạn với những người tôi thấy là tốt, tử tế và tôi xa lánh, dị ứng với loại sau.

Rút cuộc, tôi vẫn lợi. Cho nên tôi luôn lạc quan. Thời gian đang ủng hộ sự nghiệp dân chủ hóa. Và xu thế thời đại nghiêng về phía những chiến sĩ dân chủ. Khó khăn chỉ làm cho mỗi thắng lợi nhỏ thêm có ý nghĩa.

Ông Lê Khả Phiêu được bầu làm Tổng bí thư đảng cộng sản, thành nhân vật số một của chế độ, ông có nhận định ra sao?

Ông Lê Khả phiêu được dự định đưa lên làm Tổng bí thư từ Đại hôi đảng lần thứ 8 giữa năm 1996 nhưng bị để chậm lại một năm rưỡi do tín nhiệm lúc đó còn thấp qua cuộc thăm dò Trung ương đảng.

Ông Phiêu có những mặt trội hơn so với những người tiền nhiệm: trẻ hơn ông Đỗ Mười chừng 17 tuổi do đó tư duy có thể ít xơ cứng hơn, ít bảo thủ hơn. Do uy tín còn thấp, thành tích chưa có gì đáng kể, nên có thể buộc ông phải cố gắng để tạo uy tín trong đảng, trong xã hội. Chỗ yếu rõ rệt của ông Phiêu là còn ít kinh nghiệm về chính trị, ngoại giao, kinh tế. Việc cử một viên thượng tướng, chính ủy chuyên nghiệp trong quân dội, làm tổng bí thư là không bình thường trong thời bình, xây dựng đất nước, hòa nhập với thế giới, khi chế độ quân phiệt đã kết thúc ở Đài Loan, Hàn quốc, Thái Lan... Có một điểm đáng được chú ý là năm 1997, ông Phiêu đã gặp ông Hoàng Minh Chính hai lần và mồng 2 Tết Mậu Dần vừa qua đã đến thăm ông Trần Độ, hai nhân vật đòi dân chủ mạnh mẽ ở trong nước. Nhưng không nên có ảo tưởng về người lãnh đạo số một mới này, vì thái dộ rõ ràng của ông với những kiến nghị đòi dân chủ vẫn còn là một ẩn số, trong khi bộ máy thông tin, báo chí ở trong nước gần đây phê phán rất dữ dội các kiến nghị ấy.

ở vị trí số một của chế độ, nếu ông Phiêu có tư duy cởi mở, thức thời thì ông có thể có tác động quyết định đến sự lãnh đạo của đảng nhằm thúc đẩy đổi mới một cách mạnh mẽ, thậm chí có thể xoay chuyển mau lẹ tình hình như Khơ-rút-xốp và Goóc-ba-chốp ở Liên xô đã từng làm sau khi nắm chức tổng bí thư. Nhưng căn cứ vào những điều ông Phiêu đã nói, đã viết và đã làm cho đến nay, khả năng ấy khó có thể thành hiện thực. Tầm vóc và bản lĩnh chính trị của ông vẫn còn tỏ ra là ở mức "khiêm tốn", nếu không nói là xoàng, thấp.

Tháng 4-1997, tôi có gửi cho ông Phiêu một lá thư được đưa đến tận tay ông. Tôi tận dụng mối quan hệ bè bạn cũ để cố tác động đến ông, tuy không thật tin ở kết quả. Dù sao cũng yên lòng là đã làm một việc cần thiết, ít ra là để cảnh báo trước một nguy cơ cho đất nước nếu lãnh đạo không được cải tiến kịp thời. (Xin xem ở phần phụ lục lá thư ấy).

Vậy thì với ông thượng tướng Lê Khả Phiêu làm tổng bí thư, ông có bị quan hơn không?

Không, vì tôi nghĩ rằng ông Phiêu nhậm chức trong điều kiện đất nước đầy khó khăn, quá nhiều nguy cơ dồn dập. Ông ta không thể tự mãn, kiêu ngạo. Ông đang trở thành "tù binh" của tình thế, bị vây bủa tứ phía. Đổi mới có nguy cơ đứt gánh, nợ chồng chất, phát triển chững lại, đầu tư từ bên ngoài giảm đáng kể, tham nhũng tràn lan hơn bão táp. Khủng hoảng tài chính, kinh tế ở châu á tác động rất nguy hiểm đến nước ta. Bất công xã hội tăng. Lòng dân không yên. Nhà nước buộc phải phá giá đồng bạc Việt nam hai lần rồi...

Cái ghế ngồi của ông tổng bí thư mới rất chật, không còn chỗ để xoay xở, không có nhiều lựa chọn. Dừng lại thì nguy, quay lại phía sau thì khốn. Đi lên phía trước thì hoa mắt. Có vẻ như giới lãnh đạo hiện nay chỉ cần thời gian để thu vén riêng, họ suy tính theo ngắn hạn. Sau nữa là sống chết mặc bay..

Nhìn lâu dài một chút, thế nào dân chủ cũng thắng.

Niềm lạc quan của ông có cơ sở không?

Có chứ. Tôi rất lạc quan. Vì dân chủ là giá trị lớn nhất của thời đại. Vì trong thế kỷ qua, đại đa số các nước đều đi vào con đường ấy, từ ít đến nhiều, rất nhiều. Đó là thành quả của quá trình lịch sử toàn cầu. châu á có phần chậm hơn châu Âu, nhưng nhanh hơn châu Phi. Quanh nước ta, Nhật Bản - nước quân phiệt phát xít, đã bước vào thời kỳ dân chủ rất rộng, tuy hình thức là dân chủ lập hiến, các đảng lớn thay nhau cầm quyền. Thái Lan, Phi-líp-pin, Ma-lai-xi-a, Hàn quốc... đã trở thành dân chủ. ở Hàn quốc, nhà đối lập Kim Đại Trọng (Kim Dee Jung) từng ở tù do chống đối chính trị, từng bị kết án tử hình với tội "âm mưu lật đổ chính quyền", nay đã thành tổng thống qua bầu cử dân chủ. Không ai có thể ngăn chặn bước tiến ấy của thời đại. Hơn nữa, cách mạng tin học, với hệ thống truyền tin cực nhanh, nhạy, với vô vàn máy tính điện tử... làm cho đời sống chính trị các dân tộc gần nhau, hiểu nhau, truyền bá nhanh như chớp đến mọi nơi những giá trị dân chủ, nếp sống dân chủ.

Một số người về thăm Việt nam trở ra kể rằng dân ta chỉ lo làm ăn, không quan tâm gì đến chính trị ông có đồng ý không?

Đây là một cách nhìn hời hợt, hợp với mong muốn và thủ đoạn tuyên truyền của chính quyền độc đoán. Tôi không tin điều ấy.

Nhân dân ta lo làm ăn là một chuyện. Hơn 40 năm bị cấm đoán đi lại, kinh doanh, cuộc sống tù túng, ngạt thở. Mười năm nay họ buộc trả lại xã hội cái quyền tự do làm ăn theo kinh tế thị trường vốn có từ xưa, người dân được hít không khí tự do làm ăn, tất nhiên mọi người tận dụng cái quyền tự do ấy để sinh sống, bù lại mấy chục năm tù túng. Điều này rất dễ hiểu.

Nhưng cuộc sống không chỉ có làm ăn. Con người còn có nhu cầu quan hệ xã hội, thường thức văn hóa? thể thao, du lịch, giáo dục con em, chăm sóc y tế, tình cảm bạn bè... trăm nghìn quan hệ hàng ngày ấy đụng đến chính trị, đụng đến tự do của công dân trong cái gọi là xã hội dân sự. Quan hệ công dân với nhà nước hiện ra hàng ngày, từ giấy tờ chứng nhận sở hữu, mua bán, hợp đồng, thuế khóa, xin việc, tiền lương, bảo hiểm, xin học, chữa bệnh, thi cử, đi lại, xuất cảnh, đóng góp, kiện tụng... trong cuộc sống xã hội đều dính đến chính trị. Một xã hội độc đoán khác hẳn với một xã hội dân ch

[thuylam]

Một số người bị quan, thậm chí cho rằng dân Việt nam quá mệt mỏi trong chiến tranh triền miên, quá nghèo đói, lạc hậu, đã trở nên hèn, sợ bạo quyền, không dám đứng dậy đòi tự do.

Đó là một cách nhìn phiến diện, hời hợt; xã hội nào cũng có người hèn, người không hèn. Tùy theo điều kiện sinh sống, giáo dục, rèn luyện, quan hệ xã hội, quá trình sống. Dân tộc Việt nam ta có những đức tính, truyền thống bền vững qua lịch sử lâu dài đầy thử thách. Đó là truyền thống bất khuất trước cường quyền, truyền thống nhân ái, chuộng công lý lẽ phải. Anh hùng, sĩ phu nước ta thời nào cũng có, tiêu biểu cho lương tâm dân tộc. Đất nước hiện nay cần nhất là tự do để phát triển bằng người. Một loạt nhân vật kể trên là tiêu biểu cho lương tâm dân tộc hiện nay. Họ không sợ cường quyền. Hãy nghe khẩu khí của họ - nhà thơ Bùi Minh Quốc, bạn tôi, viết mấy dòng thơ, gửi sang Pháp:

Có lẽ nào?

Có lẽ nào?

Lịch sử

Lại như con thò lò trong ván bài quỷ dữ

Máu nhân dân tuôn chảy đúc ngai vàng

Bạo chúa ngồi lem lém tụng "nhân dân"...

Đó "Hèn" như vậy đó? Dám gọi kẻ cầm quyền thối nát là quỷ dữ, ngồi trên "ngai vàng đúc bằng máu nhân dân, gọi chúng là "bạo chúa" lem lém tụng "nhân dân"?

Những vần thơ bộc trực, khảng khái đó là vết chàm kết tội, in dấu trên trán bọn cầm quyền tham nhũng.

"Hèn nữa của Bùi Minh Quốc là câu thơ kết thúc bài thơ Những người tháng Tám:

ở trong tôi là triệu người đã khuất

Đang thét đòi máu nợ:

Tự do! Tự do!

Nhà thơ Phùng Quán cũng có khí phách như vậy:

Yêu ai cứ bảo là yêu,

Ghét ai cứ bảo là ghét

Dù ai ngon ngọt nuông chiều

Cũng không nói yêu thành ghét

Dù ai cầm dao dọa giết

Cũng không nói ghét thành yêu...

va:

Đường mật công danh không làm ngọt được lưỡi tôi

Sét nổ trên đầu không xô tôi ngã

Bút giấy tôi ai cướp giật đi

Tôi sẽ dùng dao viết văn trên đá!

Một tuyên ngôn rõ ràng, lẫm liệt, đập thẳng vào mặt chính quyền độc đoán. Tôi xin được nhắc thêm mấy câu thơ của Bùi Minh Quốc đang bị quản thúc ở Đà Lạt chỉ vì nhà cầm quyền khiếp sợ những câu thơ cảm khái của anh chửi thắng vào mặt bọn tán tận lương tâm cướp đoạt mọi tài sản chung:

Chúng đang nhậu từng cánh đồng dải núi

Từng mảng trời, ruột đất lòng khơi

Nhậu mọi thứ từ Vua Hùng để lại

Nhậu tới nàng Tô Thị rã thành vôi...

và lời cảnh cáo dõng dạc:

Đến người chết cũng đội mồ đứng dậy

Khi trên đời còn một mảng bất công!

Đây là khẩu khí văn học, tiêu biểu cho khẩu khí dân gian đang ngày đêm vang khắp hang cùng ngõ hẻm đòi công lý, nhân phẩm, kết tội những kẻ chà đạp quyền sống tự do của dân đen.

Nỗi sợ đối với chính quyền độc đoán có thật sự giảm bớt nhiều trong đồng bào ta ở trong nước không?

Khó mà đo cho chính xác được. Nhưng có thể cảm thấy rõ.

Đây là một kết quả nổi bật của thời mở cửa. Sau hơn 10 năm mở cửa, nhất là từ đại hội 7, sau khi Liên xô sập đổ, người dân trong nước không còn bị bưng bít như xưa. Trước kia dân ta như ở đáy giếng, không hiểu gì xung quanh. Đảng cho biết gì thì biết. Nay đã có giao lưu rộng. Thư từ. Bà con thăm viếng. Khách du lịch. Phim, ảnh, thu thanh, video, ti vi

Thêm nữa, đảng đổ đốn, tham nhũng tràn lan, bất công khủng khiếp, dân đen nghèo khổ, nỗi căm giận tăng, thì nỗi sợ giảm. Người ta chửi công khai bọn tham nhũng, coi như dòi bọ lúc nhúc. Cần nói thêm là nỗi sợ di chuyển - chuyển từ dân sang quan. Gương Đại Hàn, hai cựu tổng thống vào tù vì tham nhũng. Gương Tổng Thống Marcos, hét ra lửa một thời bị kết án, trốn đi. Gương tướng Suharto ở Nam Dương mới đây, bị dân chỉ mặt: cướp đoạt 4 tỷ đô la cho gia đình, cả một triều đình nháo nhác... Cho nên khẩu hiệu chống tham nhũng, bình đẳng trước pháp luật, họ rất sợ.

Họ sợ nên rất muốn trừng trị ông Trần Độ nhưng phải vừa dọa, vừa xoa. Lê Khả phiêu gặp hai lần ông Hoàng Minh Chính; Lê Khả phiêu cũng đến chúc Tết (?) ông Trần Độ. Vừa để đe nẹt, vừa thăm dò, vừa xoa dịu. Nhưng chưa dám khai trừ ông. Sợ phản ứng ở trong đảng, ở ngoài xã hội.

Sợ cho nên hèn. Ông Phạm Thế Duyệt, ủy viên thường vụ, thường trực Bộ Chính Trị, coi như nhân vật số 2 của đảng, cũng đến thăm ông Trần Độ, sau khi báo Nhân Dân và báo Quân Đội Nhân Dân đăng gần 20 bài lên án, phê phán, chụp mũ bằng giọng điệu phỉ báng ông Trần Độ. Họ trích dẫn, cắt xén, xuyên tạc bức thư của ông Trần Độ nhưng lại không dám nêu một lần tên ông! Hèn hơn nữa là khi ông Trần Độ hỏi ông Duyệt: Có phải các anh mở chiến dịch công kích tôi trên báo đảng không" thì ông Duyệt chối bai bải là không có chủ trương, không có chiến dịch công kích như thế! Họ sợ lẽ phải, sợ công luận. Cái thế của họ sa sút đến thế đó Làm đó rồi chối đó. Thật là miệng quan trôn trẻ. Dân ta bớt sợ nhiều rồi. Tôi xin kể một chuyện. Khi nhà báo Pháp của RFI sang Việt nam và lên tận nhà tù Thanh Cẩm (Thanh Hóa), có hai người Việt nam hướng dẫn tỷ mỷ để họ đi đến nơi, về đến chốn nơi xa lạ đối với họ. Đó là hai người tù chính trị cũ, từng là đại úy trong quân đội thời ông Bảo Đại sau 1954. Một ông tên là Kiều Duy Vĩnh, một ông có biệt danh là Văn thợ mộc (muốn biết thêm về ông này, xin đọc Đêm Giữa Ban Ngày của nhà văn Vũ Thư Hiên - nhà xuất bản Văn Nghệ). Ông Vĩnh và ông Văn còn đàng hoàng trả lời vô tuyến truyền hình Pháp về vấn đề tù chính trị ở Việt nam, đâu có sợ, đâu có ngán chính quyền độc đoán?

Hơn nữa khi công an hỏi hai ông, hai ông đều trả lời đàng hoàng: họ hỏi đường do không biết, chúng tôi biết thì chỉ cho họ. Chúng tôi cho là họ làm điều tốt thì giúp, vậy thôi..

Khi ra tới cửa trạm công an, ông Văn còn chỉ ảnh ông Hồ Chí Minh treo trong phòng lớn, nói: Các chú còn để ảnh cái ông già kia làm gì! Vì ông già kia mà gia đình tôi tan nát và biết bao bà con ta khổ cực!

Mấy tay công an trẻ nghe rõ hết, không dám phản ứng, chỉ cười hì hì xoa dịu: sao bác lại nôi thế! rồi tiễn ra cửa... Trước kia mà nói vậy là mang tội chết chắc chắn!

Sự thay đổi trong nỗi sợ cường quyền được đo" qua những cảnh sống động như thế.

Hiện nay cuộc vận ông dân chủ đã đạt đến :Dnh cao chưa.

Theo tôi, đến mùa xuân Mậu Dần đầu năm 1998 này, cuộc vận động dân chủ đã đạt đến một :Dnh cao. Điều này không phải ngẫu nhiên. Nó do tình thế tạo nên. Do những nguyên nhân xa và nguyên nhân gần. Đổi mới nửa vời đạt kết quả khả quan về kinh tế thôi thúc người lao động đóng góp cho phát triển, quý trọng, giữ gìn những thành tựu, không để mai một. Không tiến lên thì có nguy cơ mọi thành tựu bị triệt tiêu. Họ hiểu rõ cuộc sống có khấm khá lên là không phải công ơn của đảng, mà là do đảng đã buộc phải trả lại xã hội cái quyền tự do làm ăn mà đảng đã tịch thu từ lâu. Cuộc khủng hoảng rộng lớn về kinh tế tài chính ở châu á thúc ép thêm mọi suy nghĩ tích cực để thoát hiểm. Đại hội 8 chứng tỏ không đoán bệnh và bốc thuốc đúng đắn. "Cơn bão Thái Bình" là lời cảnh cáo nghiêm khắc đối với cường quyền. Nguồn đầu tư từ nước ngoài sút giảm, khiến đường xa nghĩ đến sau này mà kinh! Sự chia rẽ, chửi bới nhau trong nội bộ đảng chưa bao giờ tệ hại như hiện nay: một phó thủ tướng cũ viết hồi ký gọi một đại tướng là "y", một tài liệu nặc danh tán phát rất rộng kể tội viên đại tướng có 7 tội lớn (như sớ thất trảm hồi xưa), một thư lưu truyền trong quân đội kể tội "bốn tên họ Lê: Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Lê Đức Anh, Lê Khả Phiêu", đòi "đưa bốn tên họ Lê này ra trước Tòa án quân sự", cáo giác thủ tướng Phạm Hùng đã đội tử trên bụng bà Trần Thị Trung Chiến, hiện là bộ trưởng, ủy viên Trung ương đảng... Đảng chẳng còn ra cái thể thống gì nữa. (Xem phụ lục, do độc giả cung cấp thêm)

Chúng tôi luôn nhận được những thông tin đáng phấn khởi từ trong nước. Luật sư Đàm Văn Hiếu từng cãi cho ông Lê Hồng Hà trước tòa án đã gửi đơn yêu cầu tòa án xem lại vụ án ấy vì nó đã xét xử không đúng luật. Đây là cuộc dấn thân của một nhà luật học gây tiếng vang lớn trong hệ thống tư pháp. Ông Trần Quang Huy, một cựu ủy viên Trung ương Đảng, nguyên bộ trưởng, trước khi mất đã dứt khoát từ chối chỗ "nghỉ" trong Nghĩa trang Mai Dịch vì "nó thối lắm rồi", và yêu cầu được hỏa thiêu.

Một bạn từ Sài Gòn điện thoại sang Paris cho biết tang lễ "Cụ Già Chợ Đệm" Nguyễn Văn Trấn có khá đông sinh viên trẻ đi dự. Các em thắp hương trước linh cữu và khấn to, rất to: chúng cháu xin hứa đấu tranh bất khuất theo gương bác để giành tự do, dân chủ, trước hết là tự do báo chí cho đến thắng lợi. Các bạn trẻ một số trường đại học cho ra báo Thao Thức được giới trẻ chuyền tay nhau đọc. Chúng tôi cũng nhận được bài viết của ông Trần Dũng Tiến một sĩ quan có chiến tích vang dội, quyết tử quân Thủ đô hồi 1946, tố cáo đích danh Ban Văn hóa Tư tưởng Trung ương Đảng phịa ra "bức thư mách bu" ký tên Hoài Việt - một Việt kiều ở Ca-li (Mỹ) nhằm bôi nhọ tướng Trần Độ; rồi bức thư ngỏ mang chữ ký 10 nhân vật cao cấp của đảng cộng sản tố cáo ủy viên thường vụ Bộ Chính trị Phạm Thế Duyệt cùng phó chủ tịch Hà Nội Đinh Hạnh về tội tham nhũng.

Thế kỷ 20 chỉ còn có hơn một năm nữa là kết thúc. Lịch sử loài người như muốn rảo bước, thanh toán mọi điều, xấu xa còn lưu cữu để bước vào thế kỷ mới, cũng là thiên niên kỷ mới với nhiều hứa hẹn.

Chính do những điều kiện ấy mà xuất hiện những kiến nghị mới với nội dung mới, tập trung đòi dân chủ và công lý. Có thể nói một thế lực đối lập khá vững chắc đang hình thành ở trong nước, một thế lực bao khắp nhiều vùng của đất nước, từ thành thị đến nông thôn, bao trùm mọi giới, đang tìm mọi cách liên hệ với nhau, phối hợp với nhau, tập họp lại gần như công khai để đi đến nội dung đấu tranh thống nhất. Thống nhất trong nước với nhau, thống nhất trong với ngoài nước, hỗ trợ cho nhau, truyền âm, tăng âm cho nhau dựa vào những phương tiện truyền thông hiện đại.

Do đó sau :Dnh cao vận động dân chủ đầu xuân năm 1998 này sẽ có những :Dnh cao hơn nối tiếp nhau theo kiểu triều dâng trong mùa nước lên. Tôi mong và, tin rằng cuộc vận động dân chủ đẹp đẽ đầy triển vọng sẽ lôi cuốn mọi tấm lòng yêu nước, thương dân trong nước và ngoài nước tham gia một cách thiết thực, trên tinh thần góp gió thành bão. Một cuộc dấn thân tự nhiên, nhẹ nhàng, hào hứng của triệu con em đất Việt. Thời cơ đã đến rồi.

Đảng cầm quyền không thể cầm quyền như hiện nay được nữa.

Người dân không thể sống như vừa qua và hiện nay được nữa.

Thế giới hiện đại không thể để cho nhân dân Việt nam sống không có tự do và dân chủ được nữa.

Dòng chảy của lịch sử thế giới ngày nay đang thừa sức cuốn đi mọi sức ỳ tệ hại, cuốn đi những di sản nặng nề cùng những mây mù trong nhận thức của thế kỷ 20 đang kết thúc.



Cộng đồng người Việt ở nước ngoài nên làm gì trước thời cơ ấy?

Sức ỳ của chính quyền độc đoán còn tồn tại chỉ vì sức ép từ bên ngoài chưa đủ mạnh. Gần đây, Hà Nội hay nói đến nội lực, cái sức ở bên trong cơ thể. Nội lực của đáng đã yếu, yếu lắm rồi, nó sa sút rất nhanh sau khi đảng cộng sản Liên xô, đảng đàn anh, đảng trụ cột - quê cha đất tổ của chủ nghĩa cộng sản - sụp đổ tanh bành, nó tan nát trong kinh tế thị trường vì bị vi-rút tham nhũng thâm nhập vào xương tủy, nó rã rời vì các phe nhóm kình chống, chửi bới nhau, dành ăn với nhau, bôi nhọ nhau loạn xạ.

Trong lúc họ bối rối, gặp khó khăn gay gắt, đất như rung chuyển dưới chân họ, thì thật đáng tiếc cuộc đấu tranh của bà con ta ở hải ngoại, tuy có khá hơn trước, nhưng vẫn còn yếu. Sức ép của người Việt ở nước ngoài đối với chính quyền độc đoán ở trong nước chưa tương ứng với khả năng tiềm tàng của nó?

Ông nói đến sự thức tỉnh cần thiết như thế nào đối với người Việt ở hải ngoại hiện nay?

Với tất cả lòng ngay thật và quý trọng với tất cả khoảng 2 triệu bà con ruột thịt trải khắp trái đất này, tôi thấy bà con ta cần làm một cuộc nhìn lại mình cho thật rốt ráo, rút ra những kinh nghiệm quý báu nhất, từ đó cùng nhau đề ra một định hướng đấu tranh chung, những biện pháp đấu tranh thích hợp nhất có hiệu quá nhất, rồi tổ chức hành động thật mạnh mẽ, đồng bộ. Với tất cả tâm huyết với cộng đồng, tôi nói lên điều này.

Ông nói đến một cuộc kiểm điểm, một cuộc phản tỉnh, một cuộc kiểm thảo, tự phê bình ư?

Vâng, có thể đại loại là như thế. Không ồn ào, nhưng sâu sắc, bình tĩnh, có thực chất. Những người có trình độ, có uy tín, nhất là có tâm huyết nên gặp nhau làm việc này. Họ là élite, là tinh hoa, là "màng bơ" của cộng đồng. Tôi có thể kể một số tên các nhân vật như thế, nhưng lúc này chưa tiện, dễ gây hiểu lầm và rắc rối. Tôi tin ở cộng đồng ta vì có nhiều nhân tài và tâm huyết. Họ bị che khuất, ẩn mình, ít lộ diện. Có khi họ bị kèn cựa, chụp mũ, vu cáo...

Xin ông thử kể ra những vấn đề gì cần nghiên cứu, thảo luận, kiểm điểm?

Từ những vấn đề lịch sử chân thực của đất nước nửa thế kỷ qua; từ những mặt mạnh, mặt yếu của người Việt "quốc gia"; những sai lầm, thiếu sót khi còn cầm quyền ở miền Nam; những thành tích (khách quan), những đóng góp và những hạn chế, tiêu cực hiện tại của cộng đồng; phương hướng và biện pháp đấu tranh có hiệu quả là thế nào? Rồi tổ chức cộng đồng ra sao cho thích hợp. Hiện nay, quá nhiều tổ chức, rối tinh rối mù, nhiều nhân danh..., nhiều lạm dụng danh nghĩa... Rồi tác phong làm việc ra sao là tốt thiết thực, có hiệu quả. Một số bạn nhà báo, giáo sư ở Ca-li, Hao-xtơn - Tếch-dớt (Texas) cho tôi biết rằng một số vị lên gân, chống cộng hết mình chỉ là để kiếm phiếu, củng cố ghế ngồi theo kiểu tiên chỉ ở đình làng thòm thèm cái thủ lợn! Họ lợi dụng sự nhẹ dạ của bà con ta. Nhưng rồi họ cũng bị lộ tẩy. Cần có một số người lãnh đạo có tài, có đức có uy tín, tập họp được lòng người. Và rất cần "trẻ hóa" phong trào, huy động tuổi trẻ vào cuộc, tăng sinh khí, kiến thức, khoa học, nhiệt huyết... Mỗi công việc ta làm đều phải lấy đại khối đồng bào trong nước làm đối tượng. Vì đồng bào trong nước là lực lượng chủ lực, đông đảo, chiếm đến 95% số dân Việt ở mọi nơi, lại là lực lượng trực tiếp làm xoay chuyển tình thế, kết thúc chính quyền độc đoán. Tôi thấy các phong trào của cộng đồng ta còn có phần xa cách, chưa nắm kỹ nhận thức, suy nghĩ, ước muốn, tâm tư chung của đồng bào trong nước. Cần tập trung sức mở rộng quan hệ về trong nước, góp phần nâng cao dân trí về dân chủ, xóa tan những mây mù trong nhận thức của đồng bào do tuyên truyền của chế độ. Những lời chửi bới kiểu "chống cộng kiên định không có tác dụng gì mấy so với việc kiên nhẫn, bền bỉ đối thoại với người Việt trong nước một cách ôn tồn, thẳng thắn, gỡ dần những lầm lẫn trong suy nghĩ của họ bằng sức thuyết phục cao của lẽ phải và chân lý. Đó mới là phương sách có hiệu quả để mau kết thúc chế độ độc đoán đã về chiều.

Không bắc cầu nối cho thật chặt chẽ với trong nước thì kiểu cách "chống cộng ở hải ngoại còn rất ít hiệu quả và tác dụng, còn xa cách thực tế, mặc vào bệnh duy ý chí chẳng kém gì những người lãnh đạo cộng sản.

Xin ông cho biết một vài thí dụ về sự xa cách ấy?

Từ khi ở trong nước, tôi đã đọc một số báo tiếng Việt ở hải ngoại và nghe một số đài từ nước ngoài. Gần đây tôi có gặp một số anh em trí thức, cán bộ từ Hà Nội, Sài Gòn sang Pháp và đưa cho anh em xem khá nhiều báo, tạp chí tiếng Việt xuất bản ở Mỹ, Pháp, Đức... Một số tờ báo thật khó đọc, một số bài đọc trên đài khó nghe (khó nghe lọt tai vì nội dung chứ không phải vì kỹ thuật). Anh em phát biểu: họ nói về Việt nam như nói về một hành tinh nào? họ giàu tường tượng quá? Báo đài trong nước tô hồng, bôi đen, thì báo đài hải ngoại cũng tô đen, bôi hồng tùy tiện! Nhà cầm quyền trong nước nuôi dưỡng hận thù, thì một số giới ở hải ngoại còn nuôi dưỡng hận thù hăng hơn? Người lãnh đạo cộng sản dấu diếm sai lầm, khuyết điểm, tự cho là luôn sáng suốt, đúng đắn, thì các vị quốc gia cũng luôn tự cho là luôn đúng đắn, không hề phạm sai lầm? Tôi xin nói thật rằng những người "quốc gia" chưa tạo nên niềm tin đối với đồng bào trong nước. Bà con ta, đại khối gần 80 triệu người trong nước, tuy bị bộ máy tuyên truyền trong nước khống chế, điều kiện hóa, đã qua kinh nghiệm bản thân, hiểu được sự thật, chán ngấy với sự lãnh đạo cổ lỗ của đảng cộng sản, nhưng vẫn chưa được thuyết phục bởi những người "quốc gia". Có người tuy biết rõ sự thật, hiểu tình hình đất nước, nếu phải lựa chọn, họ vẫn lựa chọn những người "cộng sản" hơn là người "quốc gia". Không phải họ mù quáng đâu, mà họ thận trọng. Họ cần tìm hiểu, đánh giá qua thực tế đã. Họ băn khoăn tự hỏi: những người quốc gia từng cầm quyền ở miền Nam, từng có cơ hội biểu lộ khả năng kinh bang tế thế, sao lại gắn mình với thực dân Pháp? sao không xây dựng được miền Nam cho tốt đẹp? sao lại thất bại đến thế trong chiến tranh? nay để họ cầm quyền thì sẽ ra sao? Họ đã nhìn lại mình ra sao? Hơn nữa họ hận thù như vậy thì họ sẽ trả thù đến như thế nào?

Hiện nay, theo tôi hiểu đại khối đồng bào trong nước, từ nông dân, công nhân, trí thức đến bộ đội, sĩ quan, nhà kinh doanh, sinh viên, tuổi trẻ - mà tôi vẫn có quan hệ trực tiếp và gián tiếp - có một mong muốn chung là thay thế cho sự lãnh đạo độc đoán, bảo thủ "loạng choạng" hiện nay sẽ có một tập thể lãnh đạo mới mẻ, "mô đéc", gồm những người lương thiện, có kiến thức bất kể "cộng sản" hay "quốc gia, chủ yếu ở trong nước, được tiếp sức bởi một số nhân tài từ ngoài nước trở về. Những nhân vật này cần có ý thức dân tộc sâu sắc, có tinh thần dân chủ, có kiến thức hiện đại, để nắm vận mệnh " quốc gia.

Cái nhãn hiệu "cộng sản", "quốc gia", đã thuộc về dĩ vãng rồi. Các giá trị mới là: dân tộc, dân chủ, kiến thức mới. Tinh thần dân tộc là gốc, dân chứ là giá trị phổ cập của thời đại khơi dậy mọi tiềm năng, kiến thức là kho tàng văn hóa tích lũy của toàn nhân loại. Nước Việt nam nghìn năm văn hiến được nối tiếp đến nay để kéo dài, phát triển qua các giá trị: dân tộc, dân chủ, kiến thức hiện đại. để mà trường tồn..

Cho nên cái khẩu hiệu "chống Cộng" kiên định chống Cộng đến cùng, đòi cộng sản phải rút lui toàn bộ, phải ra đi hết, phải chuyển giao chính quyền, phải bàn giao lại cho người quốc gia, hay "đánh sập chính quyền cộng sản", "quang phục quê hương"... là không thích hợp, không thực tế, nếu không nói là lạc điệu với đồng bào trong nước..

Với đồng bào trong nước, các khẩu hiệu trung tâm, hấp dẫn, cấp bách nhất là: chống tham nhũng, chống bất công, chống cường hào mới, đồng thời đòi tự do báo chí, tự do tôn giáo, tự do xuất nhập cảnh, đòi thả hết tù chính trị, đòi quyền dân chủ, giải quyết các khiếu nại, kiện cáo của dân, đòi trả lại ruộng đất, nhà cửa cho dân, chống sa thải lao động...

Vậy người quốc gia có tương lai gì đối với nước Việt nam sắp tới hay không?

Tôi đã nghe một số vị "quốc gia" hỏi rằng liệu "bọn mình có thể về nước tham chính, nắm chính quyền không? Nếu cần chuẩn bị thì chuẩn bị cái gì?. Tôi rất cảm kích về sự chân thành của các vị. Và tôi trả lời rằng: Có lẽ nên để cho cánh trẻ nắm vận mệnh đất nước. Nhiều nước có tổng thống, thủ tướng... chỉ 38, 40, 50 tuổi. Hơn nữa tuổi trẻ không bị sự ràng buộc nặng nề của quá khứ. Hiện nay, nên để cho những người sinh ra trong nửa sau của thế kỷ 20 chấp chính.

Và cũng có lần tôi nói: tùy thuộc ở chính các vị. Tuy tuổi có cao, nhưng các vị có sức khỏe, có sức nghĩ trẻ, nhất là có tinh thần dân chủ thì tôi thấy các vị có thể được nhân dân chọn lựa chứ! Vì lúc ấy đã có dân chủ.

Còn bà con ta đã chán ngấy với các vị quan cộng sản rồi. Họ rất sợ các quan mới, đọc diễn văn kêu chan chát, lời lẽ hết sức hùng hồn, luôn dạy bảo "úy lạo nhân dân, nhân danh trung ương này, trung ương nọ... ra mệnh lệnh chỉ thị tới tấp... mà họ không sao nhận diện ra là người của dân, người của bà con ta... Trong cộng đồng ta số nhân vật như thế không thiếu, nhưng may thay những người có tấm lòng nhân nghĩa, có tâm huyết thật, khiêm tốn, giản dị, có kiến thức rộng... cũng không quá hiếm.

Hòa họp và hòa giải bị chống đối dữ dội, bị một số coi là thủ đoạn, là cạm bẫy của cộng sản, ông làm sao thuyết phục nổi họ?

Tôi rất tự tin là lẽ phải sẽ dược phần lớn bà con ta thừa nhận.

Tôi cũng bác bỏ, phản đối kiểu hòa hợp mà những người lãnh đạo cộng sản kêu gọi. Theo họ hòa hợp là cúi đầu phục tùng, chịu sự lãnh đạo của họ. Hòa hợp ấy hòa hợp giả cầy, kiểu ban ơn, trịch thượng. Một số người cộng sản cực đoan vơ đũa cả nắm, khinh thị nhân dân miền Nam, dùng khái niệm "ngụy quân", "ngụy quyền" và "dân ngụy" nữa. Một số người "quốc gia cực đoan cũng có ý niệm: "chống cộng tùm lum, chống cộng đến tên cộng sản cuối cùng, rồi có người còn thành kiến với đồng bào miền Bắc mà họ cho là dân cộng sản, tiêm nhiễm cộng sản. Riêng bởi vì có những thành kiến ấy mà "hòa giải, hòa hợp" là cần thiết. Khi còn "cộng sản" còn "quốc gia do lịch sử để lại thì còn cần đến hòa giải và hòa hợp, để hóa giải những hận thù, những hiểu lầm, những khác biệt.

Tôi viết báo, gặp anh em "cộng sản" và "quốc gia" trao đổi, nói chuyện ngay thật như thế này là tôi làm công việc hòa hợp, hòa giải giữa những người Việt nam với nhau, bắc cầu nối giữa những người tốt ở cả hai bên để phối hợp làm điều tốt cho đất nước.

Bà con ta, ở hai miền Nam Bắc, có quan hệ họ hàng, làng xóm, đồng hương, đồng học... gặp nhau nói chuyện, thảo luận, giúp đỡ nhau về vật chất, tỏ lòng quý mến tương trợ nhau... bỏ qua mọi khác biệt, hiềm khích do hoàn cảnh tạo nên, thế là hòa giải hòa hợp. Do đó hòa giải hòa hợp ta từng làm ở mọi nơi, suốt 23 năm nay, vô vàn, khôn xiết, là thực tế hiển nhiên, làm sao bác bỏ hay phủ nhận? Nay ta cần làm tiếp, có ý thức và chủ động hơn. Nên làm nhiều hơn nói.

Ông có kinh nghiệm riêng gì về hòa giải, hòa hợp? Tôi có kỷ niệm khá sâu sắc. ở Pháp, tôi gặp lại một bạn học cũ ở Huế thời xưa. Sau Cách Mạng tháng Tám, anh ấy vào bộ đội (lúc ấy gọi là Quân Đội quốc Gia Việt nam, sau là Quân Đội Nhân Dân) học ở trường Lục Quân Trần Quốc Tuấn khóa 1, rồi làm việc ở bộ Tổng Tham Mưu ở Hà Nội. Sau khi kháng chiến toàn quốc bùng nổ tháng 12-1946 anh ấy lên Việt Bắc. Có sang Vân Nam (Trung Quốc) để vận chuyển vũ khí. Đến năm 1953, bị ốm, nhớ nhà, có phần bất mãn vì bị khiển trách, anh ấy vào thành rồi vào Nam. Bị động viên, anh lại được cử đi học ở Đà Lạt, rồi về làm việc ở Bộ Chỉ Huy Vùng chiến thuật 2, cấp trung tá. Chúng tôi cùng nhau nhắc lại chuyện thời học sinh trung học: các thày giáo, ký túc xá,. các bạn cũ; rồi chuyện ở Việt Bắc hồi kháng chiến chống Pháp, các bạn cũ ở bộ Tổng Tham Mưu, các cuộc chiến dấu ở Bình Trị Thiên, ở Việt Bắc... Chúng tôi cho thời kỳ 1947-1948 là thời kỳ đẹp nhất, vui nhất của thời trai trẻ, vô tư, hăng hái, lãng mạn. Thế rồi chúng tôi cùng nhau hát, say sưa các bài hành khúc Diệt Phát Xít, Bắc Sơn, Sông Lô, rồi cả những bài trữ tình: Suối Mơ, Thiên Thai...

Năm 1963, khi tôi vào vùng giải phóng ở Bình Định, Quảng Ngãi, anh cũng dự cuộc càn lên chiến khu, gần Đỗ Xá. Thật là thú vị. Hai bạn học, hai trận tuyến, gặp nhau thì có thể bắn nhau không chút lường lự, nay lại gặp nhau nơi quê người, và bàn về cuộc phấn đấu cho dân chủ ở quê hương. Cung nhau ca hát những bài hát hào hứng xưa. Đó là hòa giải, hòa hợp rất đẹp, còn là gì khác được? ở Hanover (Đức) mới đây, tôi dự một tối văn nghệ với nhạc sĩ Phạm Duy và nhạc sỹ Kiều Hưng ở miền Bắc sang. Hai nhạc sĩ từ hai chân trời đối lập tay bắt mặt mừng, nói chuyện thả giàn về hát, các bài hát, các nhạc sĩ hai miền, cứ như là bạn cũ gặp nhau, thân thiết vô cùng. Đó là hòa giải hòa hợp chứ gì? Sau đó ca sỹ Mai Huyền (từng là sĩ quan Sư Đoàn 304 quân đội Nhân Dân song ca với ca sỹ Nam Sơn (từng là sỹ quan Thủy Quân Lục Chiến quân đội Việt nam Cộng Hòa). Hai người từng giáp trận nhau ở chiến trường Trung Bộ hồi 1972 và 1975. Thật vui, thật cảm động, khán giả yêu cầu hai anh hát lại hai lần, vỗ tay không ngớt. Có cả những giọt nước mắt. Niềm xúc động về hòa giải hòa hợp dân tộc, giữa hai anh em thù địch. Không ai nói đến các chữ hòa giải, hòa hợp, nhưng đích thực là đó.

Ông có kỷ niệm nào sâu sắc nữa về hòa giải, hòa hợp dân tộc?

Có thể nói là nhiều kỷ niệm. Tôi gặp lại nhiều bạn học thời xưa, là sĩ quan Việt nam Cộng Hòa. Gặp nhau, thăm hỏi hòa nhã. Có lúc cãi nhau, hơi to tiếng, cuối cùng hiểu nhau, đồng thuận, rồi thân nhau hơn xưa nữa. Tôi có hầu chuyện cụ Phạm Đình Liệu nay đã 96 tuổi, sáng lập viên Quốc Dân Đảng cùng thời với đảng trưởng Nguyễn Thái Học. Con cháu cụ người ở "bên này", người ở "bên kia". Cụ có con trai cả là anh Phạm Lợi, trung tá quân đội Việt nam Cộng Hòa, tuẫn tiết ngay sau ngày 30 tháng 4. Anh từng gặp và quen tôi ở Tân Sơn Nhứt hồi tháng 1-1973, trong Ban Liên Hợp Quân Sự bốn bên. Chúng tôi từng nói chuyện hòa nhã với nhau, trong thâm tâm có cảm tình với nhau. Tôi đã thắp nén hương tường nhớ anh trong niềm hòa giải và hòa hợp anh em và tự coi mình như con cụ Phạm, một nhà cách mạng lão thành thâm thúy về nho học.

Tôi đã nói chuyện về hòa giải và hòa hợp với giáo sư Phan Ngô (chị Phan Ngô là bạn thân với chị tôi hồi xưa ở Huế), với giáo sư Lê Đình Duyên, con cụ Lê Đình Thám, bác sĩ nổi tiếng về am hiểu Phật Học ở Huế (có anh ruột là Lê Đình Luân bạn rất thân của tôi, chết trận hồi chống Pháp) đều là H.O, sang Hoa Kỳ sau khi bị tù cải tạo lâu năm. Tôi có nói: căm thù là chuyện bình thường của con người, cần thông cảm và thông hiểu. Nhưng vượt được lên căm thù, có lòng độ lượng thì thật là cao thượng, do tự vượt lên mình. Độ lượng, bao dung với kẻ thù cũ đã tỏ ra hiểu biết, để hướng tới tương lai của dân tộc thì thật là cao cả.

Tôi cúi đầu hai lần cảm phục các anh, sau những năm tháng tù đày, bị tra tấn, cùm chân... mà tự tưởng cao đẹp đến vậy.

Rồi chúng tôi nói đến lòng từ bi, hỉ xả của đạo Phật; lòng thương yêu chúng sinh. Chúng tôi nói về kinh nghiệm "thiền", về sống theo tư tưởng biến hóa, siêu thoát của Dịch... và ước mong cộng đồng ta ở hải ngoại và đại khối dân tộc trong nước sớm hòa đồng trên nền văn hóa rất cổ mà lại rất tiên tiến và hiện đại ấy...

Đó là thuốc bổ bổ nhất, thức ăn tinh thần ngon lành nhất, sự giàu sang quý báu nhất của tâm hồn... trong cuộc sống con người.

Hòa hợp do cộng sản đề ra, ta có nên dùng không?

Họ đề ra nhưng họ đã tráo trở, không thực hiện. Nay thì họ chỉ nói đến "cùng nhau hòa hợp", với cái nghĩa là phải cúi đầu theo tôi! Đây là kiểu hòa hợp, của ông "đại trí thức" Phó Bá Long, về nước dự họp, đấm ngực sám hối, nhận tội với đảng cộng sản và còn xin chính phủ Hà Nội ra một sắc lệnh đại ân xá cho những người trốn ra nước ngoài (?). Đó là kiểu hòa hợp làm trò cười cho thiên hạ! Những người dân chủ bác bỏ kiểu hòa hợp ấy. Chúng ta không thể hòa giải hòa hợp với những người độc đoán. Chúng ta có nội dung hòa giải hòa hợp phong phú, đúng đắn của nhân dân với nhau.

Đối với những kỷ niệm trong chiến tranh, theo ông, các cựu chiến binh nên có thái độ ra sao?

Mỗi người lính chiến đều có cả một kho kỷ niệm thường là sâu sắc, khó quên. Những hoàn cảnh căng thẳng, có khi gay gắt, hiểm nghèo, tình đồng đội san sẻ từng củ sắn, hớp nước, dòng thư nhà cho nhau; nghĩa cấp trên với cấp dưới theo tình phụ tử chi binh, cứu nhau trong hoạn nạn; tình quân dân cá nước trong khói lửa chiến tranh... ở bên nào cũng có. Rất nên giữ lấy trong tâm khảm những kỷ niệm sâu sắc ấy... Đó là quyền tự do của mỗi người, không ai có quyền can thiệp...

Biết bao người của mỗi bên đã hiến cả tuổi thanh xuân cho cuộc chiến đấu mà mình cho là đúng đắn, cần thiết. Nay nhìn lại, mỗi người có thể có một chỗ đứng khác, một cách nhìn khác, nhưng theo tôi, mỗi người có thể hoặc giữ chính kiến cũ, hoặc hối tiếc những việc đã làm - theo lương tâm và trí tuệ tự do của mình - nhưng không nên có thái độ cơ hội, a dua, vị kỷ mà quay lưng lại một cách giả tạo với những kỷ niệm mà mình từng cho là quý báu, thiêng liêng...

Mỗi cựu chiến binh ở cả hai phía nên có cách nhìn mới trên tinh thần hòa giải và hòa hợp. Thật là xót xa khi chiến tranh đã lùi xa vào quá khứ, nay nhớ lại những kẻ thù của nhau tìm cách diệt nhau trên chiến trường chính là anh em ruột thịt của nhau, "ai" cũng như "ta", đều có bố mẹ, có vợ, có con xiết bao yêu quý, nhìn lại, niềm xót thương càng lớn khi hồi ấy, chúng ta coi một trận đánh đáng vui mừng là trận diệt được nhiều "địch", nghĩa là anh em ruột thịt giết nhau càng nhiều! Như đã nói, tôi mong cả nước tổ chức một cuộc cầu siêu lớn theo đạo Phật cũng như theo các tôn giáo khác, để hóa giải mọi hận thù sau cuộc chiến tranh huynh đệ tương tàn.

Còn có bạn hỏi về những huân chương, ảnh quân nhân, ảnh chiến trường cũ, quân phục cũ... tôi thấy nên coi đó là những kỷ niệm riêng mà mỗi người có quyền tự do gìn giữ làm kỷ niệm riêng, không có ảnh hưởng gì đến nền an ninh của đất nước... Đất nước đã có hòa bình hơn 20 năm. Không nên ngăn cấm, phê phán, đe dọa như một số cán bộ cơ sở và cán bộ an ninh ở phường xóm một số đô thị và nông thôn miền Nam từng làm hồi sau 1975, bắt buộc anh em cựu chiến binh Việt nam Cộng Hòa và gia đình phải cất dấu, phá hủy hết những ảnh kỷ niệm, huân chương, bằng khen quân phục đi cùng với chủ trương cần thiết thu hồi hết vũ khí các loại..

ý kiến của ông về mỗi quan hệ giữa cộng đồng ta với bà con ở trong nước ra sao?

Tôi dã nói về vấn đề này ở trên. Xin nói thêm đôi chút vì đây là vấn đề rất lớn, một vấn đề sinh tử của mọi phong trào ở hải ngoại. Có nhiều ý kiến khác nhau, đối lập nhau.

Trước kia, đã có lúc, có chủ trương bao trùm trong cộng đồng là theo chủ trương cấm vận chung, tuyệt đối không có chuyện trở về làm ăn, thậm chí gửi giúp gia đình người thân cũng rất hạn chế, giúp đỡ từ thiện cũng rất bị cản trở, cho rằng làm thế là giúp cho chế độ cộng sản kéo dài, nuôi dưỡng tham nhũng.

Cho đến khi Mỹ từ bỏ cấm vận giữa năm 1994, quan hệ bình thường Mỹ-Việt được khôi phục từ giữa năm 1995, tình hình đã có khác. Nhiều bà con trở về thăm viếng quê hương, gửi tiền về giúp thân nhân cũng nhiều hơn, giúp đỡ từ thiện có nhích lên, nhưng vẫn còn như muối bỏ biển, còn dưới khả năng khá xa. Vấn đề này, vẫn còn là vấn đề tranh cãi trong cộng đồng. Đã có nhiều ý kiến cho rằng cứu bệnh hiểm nghèo (lao, cùi...) như chữa lửa, cấp bách, không thể trì hoãn, chờ đợi. Ngăn cản là bất nhân. Từ năm 1992, khi tôi gặp một số thượng nghị sỹ có thế lực ở Quốc Hội Hoa Kỳ, họ đã báo tin là chính quyền Mỹ đã xác định hướng từ bỏ cấm rận, bình thường hóa với chính quyền Hà Nội, và hỉ thời gian ngán nữa là thực hiện. Mong cộng đồng Việt nam được thông báo, hiểu rõ tình hình chủ xướng mới của chính phủ Hoa Kỳ để cùng phối hợp thuận lợi, tránh trống đánh xuôi, kèn thổi ngược...

Phía Mỹ lập luận: hồi 1979 sau khi Việt nam chiếm đóng Cam Bốt, việc cấm vận để trừng phạt, cảnh cáo là cần thiết. Nay Việt nam đã rút hết khỏi Cam Bốt vào năm 1987, cần có cách đề cập khác. Mỹ hành động theo quyền lợi của Mỹ, cũng là quyền lợi của cộng đồng người Việt trên đất Hoa Kỳ, trong khi vẫn giữ ý định thúc đẩy quá trình dân chủ hóa Việt nam, góp tay vào việc kết thúc chính quyền độc đoán. Mỹ đã tính kỹ, không thể để Việt nam lại lâm vào nội chiến, bạo loạn, thành một khoảng trống hỗn loạn mà cuối cùng Mỹ phải gánh vác việc vãn hồi trật tự với chi phí nặng nề... Sự tránh khả năng hỗn loạn cũng phù hợp với lợi ích của cộng đồng người Việt.

Chủ trương của Mỹ là: tình hình thay đổi, biện pháp thay đổi. Trước kia là cấm vận, là tẩy chay, là bao vây, không quan hệ. Sắp tới là: cần sự có mặt của Mỹ. Cờ Mỹ, sứ quán Mỹ, lãnh sự Mỹ, sách báo Mỹ, tài liệu Mỹ, nhà buôn Mỹ, giáo sư mỹ, khách du lịch Mỹ, đô la Mỹ, ngân hàng Mỹ, hàng hóa Mỹ, viện trợ Mỹ... tất cả đều cần, đều vào cuộc để tác động tới quá trình dân chủ hóa Việt nam. Phía Mỹ rất mong cộng đồng ta sẽ chia sẻ với chính quyền Mỹ về phương hướng ấy. Họ cho rằng trong tình hình mới cần có sự có mặt của Mỹ ở Việt nam. Có mặt càng nhiều càng tốt. Và cộng đồng cũng nên theo hướng ấy. Hơn nữa, bà con ta sống trên đất Mỹ, theo luật pháp Mỹ, khá đông còn là công dân Mỹ, thì theo đúng đường lối chính sách Hoa Kỳ trong quan hệ với Việt nam là cần thiết, còn là lẽ đương nhiên và làm tăng thêm sức đấu tranh. Ai vắng mặt sẽ bị "thiệt", sẽ tự đứng riêng, đứng ngoài quá trình dân chủ hóa Việt nam. Hồi ấy, chúng tôi đã có dịp kiến nghị với cộng đồng: nên lập một số quỹ và cử người, lập tổ chức chăm lo: chi viện, giúp đỡ các thương binh vừa và nặng, các thương binh tàn tật của miền Nam trước đây hiện ở trong tình trạng rất bi thảm... lập các học bổng cho các tỉnh, thành trong nước như là phấn thưởng cho học sinh giỏi (không tính lý lịch, thành phần xã hội, địa phương), học trong nước và du học ngoại quốc, lập quỹ góp phần tu bổ, gìn giữ các di tích, lịch sử và văn hóa ở.các địa phương; các đền chùa, nhà thờ bị hủy hoại, lập quỹ từ thiện giúp các người bị bệnh hiểm nghèo, hủi (cùi), ho lao...

Ngoài ra, cộng đồng Việt nam có thể tham gia hùn vốn, làm kinh tế ở trong nước và cử chuyên gia về kinh doanh, kinh tế, kỹ thuật về thực hiện một số công trình quan trọng.

Chính qua những sự trở về, tiếp xúc, tham gia chi viện, làm từ thiện như thế mà thúc đẩy nề nếp dân chủ, chống tham nhũng, nâng uy tín của cộng đồng đối với đồng bào trong nước. Ta không làm thì các nước khác cũng làm. Ta vẫn cứ đứng ngoài thôi?

Đây là tương kế tựu kế với chính quyến trong nước. Họ cần vốn, cần kỹ thuật, ta cần có mặt để nâng cao dân trí về dân chủ, để đối thoại với đồng bào.

Quan hệ với trong nước là cả một cuộc đấu tranh. Không phải nhất nhất làm theo yêu cầu của chính quyền cộng sản, mà là mặc cả, thương lượng, đề ra điều kiện, tương nhượng, có phần lợi này bù cho bất lợi kia, nhưng người có tiền, có vốn, có kiến thức bao giờ cũng ở lợi thế, theo nguyên tắc ai chi tiền, người đó chi phối... Trong muôn vàn mối quan hệ, ta nên đề cao luật pháp, tập trung vào những công trình lợi ích chung mang tính lâu dài, bền vững. Nếu làm những việc trên đây từ hồi 1994, 1995 thì nay ta đã có khá nhiều đòn bẫy hữu hiệu để đất nước mau chuyển biến theo hướng tiến bộ. Từ bỏ cách làm cũ, tiến hành biện pháp mới cần có một sự đồng thuận rõ ràng, cần sự sáng suốt và quả đoán đoạn tuyệt với cách làm đã lỗi thời, bắt tay vào cách suy nghĩ và một loạt công việc mới mẻ.

Sự đoạn tuyệt nào cũng đau đớn. Nhưng để theo kịp

[thuylam]

Với đồng bào trong nước, cách nói thế nào là thích hợp?

Nói đúng sự thật. Chớ yêu nên tốt, ghét nên xấu. Phải công bằng, ngay thật. Không cần dùng chữ nghĩa kiểu đao to búa lớn. Sẽ mất cảm tình, mất niềm tin. Mà mất niềm tin là mất hết.

Tôi nghe một anh bạn H.O. nói rằng: "Báo chí hải ngoại nhiều tờ ăn nói thiếu văn hóa quá; họ chửi bới om xòm. Nếu chửi bới, nguyền rủa có thể làm cho chế độ cộng sản chết thì nó đã chết lâu rồi?" Chửi bới, nguyền rủa để giải tỏa nỗi hậm hực, cay đắng, hận thù thì đó là quyền của mỗi người. Nhưng đồng bào trong nước cần một cách đề cập bình tĩnh, tỉnh táo, công bằng, có văn hóa. Khi đã có lẽ phải và chính nghĩa thì chẳng cần hò hét om xòm! Chính quyền cộng sản làm được điều gì có kết quả, tốt đẹp, thì ta cần công nhận. Có như vậy khi nói đến sai lầm của chính quyền thì nhân dân mới dễ tiếp nhận. Nhân dân tuy phần lớn nói, viết không văn hoa, lưu loát, nhưng lương tri người dân thường rất mẫn cảm, ý thức về công bằng rất sâu sắc

Lại cần nói đến yếu tố tâm lý. Người dân dưới chế độ chính trị nào thường tùy theo vấn đề và hoàn cảnh mà vừa mâu thuẫn, đối lập với nhà cầm quyền, lại vừa có lúc gắn mình với chế độ ấy. Cần khéo léo thuyết phục, lôi kéo để nhân dân tách khỏi chính quyền độc đoán, đấu tranh đòi lại quyền tự do của một xã hội công dân.

Khi cộng đồng yêu cầu không liên lạc với trong nước, "cấm vận, tẩy chay" thì đồng bào trong nước rất buồn, có cảm giác bị đối xử không công bàng, vô lý

Qua kinh nghiệm thực tế, chính quyền độc đoán ở trong nước không lo sợ gì những sách báo "chống Cộng" in ấn ở ngoài nước chửi bới, nguyền rủa họ, mà lại giật mình kinh sợ những tài liệu bởi người trong nước có tâm huyết dân chủ viết như: Hoàng Minh Chính, Hà Sỹ Phu, Nguyễn Hộ, Nguyễn Văn Trấn, Trần Độ,... hoặc những sách báo có giọng điệu bình tĩnh, có văn hóa như: Thông Luận, Diễn Đàn (Forum) ở Pháp, Hợp Lưu, Thế Kỷ 21 (ở Hoa Kỳ), Thiện Chí, Dân Chủ và Phát Triển, Cánh én... (ở Đức). Họ truy tìm rất kỹ những sách báo trên, cùng với những cuốn Đêm Giữa Ban Ngày, bài viết của Đoàn Viết Hoạt, của Thích Quảng Độ... chính vì những sách báo ấy, với giọng điệu đúng mức, nói lên sự thật một cách bình tĩnh, hợp với "gu" bà con trong nước và dễ được bà con thích thú chuyền tay, bàn tán và nhân bản lên để lưu truyền rộng. Tôi hiểu rằng những sách báo chống Cộng kiểu vung vít, thô bạo, chụp mũ lung tung như coi thi sĩ Nguyễn Chí Thiện là con bài của Hà Nội, coi Dương Thu Hương là trá hàng", coi bản thân tôi ở trong màng lưới gián điệp cộng sản (!)... rất được bộ máy tuyên truyền và an ninh của Hà Nội đánh giá "cao", được họ truyền bá rộng để bôi nhọ thêm, làm mất uy tín thêm ngành sách báo tiếng Việt ở hái ngoại. Họ coi những người tạo ra những sách báo ấy là đồng minh mặc nhiên" của họ, giúp họ kéo dài tuổi thọ?

Vì sao chinh quyền độc đoán ở trong nước sống dai đến vậy?

Ngay sau đại hội 7, năm 1991, khi Liên Bang xô viết sập đổ đảng cộng sản Liên xô tan rã, đảng cộng sản Việt nam phát hoảng, những người lãnh đạo của đảng có lúc mất tự tin, tưởng như không trụ nổi. Vì họ đã quen coi đảng Liên xô và đất nước Liên xô như cột trụ, chỗ dựa, như đất tổ, như nguồn sống, mẫu mực của họ. Tan nát hết, ghê gớm quá, bất ngờ quá?

Họ gắng gượng trụ lại. Họ cố tìm chỗ dựa mới là Trung Quốc, cũng là thày cũ, là anh hai thuở trước, gắng gượng quên đi cuộc chiến tranh giữa hai nước trước đó hơn 10 năm.

Đến nay cuộc đổi mới nửa vời đi vào khủng hoảng và bế tắc. Lòng dân không yên. Đảng thoái hóa. Họ còn trụ lại được vì sức ép từ bên ngoài chưa đủ mạnh, vì phong trào dân chủ trong và ngoài nước còn yếu, chúng ta còn dở! Ta chưa có phương hướng đúng, chưa vận động đúng với khả năng mình dư luận quốc tế, chính quyền các nước, các tổ chức và nhân vật quốc tế ủng hộ mạnh mẽ hơn cho cuộc đấu tranh ở trong nước.

Nhận rõ những chỗ dở của mình là điều kiện đầu tiên để khá lên.

Chúng ta ở giữa thời điểm của những thay đổi. Hình như lịch sử đang hối hả xỏ vào chân mình đôi hia bảy dặm để lao vào thế kỷ 21, vào thiên niên kỷ thứ 3. Cuối thế kỷ có những thay đổi ngoạn mục, bất ngờ.

Các chế độ độc đoán, các đảng cộng sản sụp đổ hàng loạt ở Đông Âu, rồi ở Liên xô là một đột biến lịch sử. Thế lực phân biệt chủng tộc Nam Phi tưởng như trường thọ sập rất nhanh, để người tù da đen 27 năm liền Nelson Mendela trở nên tổng thống của nước Cộng Hòa Nam Phi, gồm cả người da đen và da trắng. Cuộc chiến tranh lâu dài Palestine-ixrasen đi vào ngừng bắn và giải pháp chính trị. Người tù chính trị từng bị án tử hình được bầu làm tổng thống Đại Hàn. Người hùng ở Nam Dương Suharto bị sinh viên đốt hình nộm, đang theo con đường ô nhục của tên độc tài Marcos ở Philippin trước đây.

Đây là thời điểm của sự sụp đổ dây chuyền những chính quyền độc đoán, mất lòng dân. Chính quyền ấy ở Việt nam đã lung lay, chệnh choạng, nhưng ta chưa tạo đủ sức ép, chưa tạo đủ "gió mạnh" để nó đổ.

Làm thế nào để lạo nên gió mạnh, nên giông bão như ở Nam Dương gần đây?

Cộng sản Việt nam là cái đuôi còn rớt lại của phong trào cộng sản quốc tế. Thế kỷ 20 là thế kỷ hoành hành dừ dội nhất của phong trào cộng sản quốc tế. Nếu so với các trào lưu tư tưởng khác của nhân loại, phong trào cộng sản như lửa rơm. Có lúc nó đã chinh phục nước đông dân nhất thế giới (Trung Quốc), nước rộng lớn nhất thế giới (Liên xô), bành trướng trên hơn một phần ba quả địa cầu, từ âu sang á, từ Mỹ đến châu Phi... ở giữa thế kỷ 20, những trí tuệ, những nhân vật trí thức cỡ lớn nhất thế giới phần lớn từng ngả theo Cộng sản. Đây là sự lầm lẫn, sự ngộ nhân lớn nhất của thế kỷ 20. Cộng sản bành trướng do dấu kỹ bản chất hung bạo, vô nhân, phản dân chủ. Cộng sản Việt nam tồn tại cùng với Trung Quốc, Cu Ba, Bắc Triều Tiên chỉ là mây mù còn sót lại trong nhận thức một bộ phận nhỏ, rất nhỏ của nhân loại. Tất cả nhiệm vụ của những người dân chủ là giúp cho một xã hội bị lầm lẫn xóa sạch mây mù tồn đọng của thế kỷ sắp kết thúc, gột rửa sự sùng bái mù quáng một đảng cầm quyền đã hết thiêng, chấm dứt sự tin cậy ở những người lãnh đạo kém cỏi, thiếu hiểu biết và thiếu bản lĩnh cầm quyền, vươn dậy tự giải phóng khỏi cường quyền, áp bức, bất công, hòa nhập vào thế giới văn minh.

Chúng ta cần tận dụng cao nhất mọi mối liên hệ với trong nước để góp sức làm tan biến những áng mây mù đen tối còn tồn tại trong nhận thức xã hội, giải phóng về nhận thức cho những người từng ngỡ mình là người đi giải phóng thiên hạ. Mây mù nhận thức cũ tan biến thì hiểu biết về dân chủ, về tự do, bình đắng, về đa nguyên, về luật pháp sẽ được thiết lập vững chắc, làm nền cho cuộc sống mới, cho xã hội mới trong thế kỷ 21 tươi đẹp sắp khởi đầu.

Ông hình dung chinh quyền độc đoán ở trong nước sẽ sập đổ ra sao? Có đúng ở trong đảng đang có nhiều phe phái xâu xé nhau không?

Cần nhận rõ tình hình. Báo hải ngoại nhận định trong Bộ Chính Trị, trong Trung ương Đảng cộng sản phân hóa thành nhiều bè phái, phái đảng quyền, phái chính quyền, phái quân đội và công an, hoặc phái bảo thủ, phái trung gian và phái đổi mới... Tôi không cho là vậy. Hiện nay trong Trung ương và Bộ Chính Trị còn có sự nhất trí khá chắc về đường lối đổi mới: đổi mới về kinh tế nhưng vẫn giữ định hướng xã hội chủ nghĩa, duy trì khu vực quốc doanh rất lớn; đổi mới về kinh tế nhưng đổi mới tà tà về chính trị, duy trì độc quyền cai trị của đảng để bảo vệ đặc quyền của đảng cầm quyền, của các đảng viên có thức, có quyền. Họ nhất trí cao vì họ đã tuyển lựa nhau kỹ, ngăn chặn rất chặt chẽ không cho đảng viên nào có tư tường dân chủ có thể lọt vào đại hội các cấp, từ cơ sở, nhất là vào cơ quan lãnh đạo cao như Trung ương và Bộ Chính Trị. Những đảng viên có tư tưởng dân chủ chỉ ở trong hàng ngũ đảng viên thường. Nếu ở cơ quan lãnh đạo mà có tư tường dân chủ, cởi mở, thoáng đãng... thì họ tìm cách đưa ra ngoài ngay, như Trần Xuân Bách, như Trần Độ, hay cả như Nguyễn Cơ Thạch...

Chúng ta, các chiến sĩ đấu tranh đòi dân chủ không nên ảo tưởng về sự xâu xé, chia rẽ trong nội bộ cơ quan lãnh đạo của đảng cộng sản.

Mặt khác cần thấy rằng mâu thuẫn giữa cơ quan lãnh đạo của đảng và chính quyền với đông đảo đảng viên thường đang có xu hướng mở rộng, trở nên gay gắt, do sự sa sút biến chất của những đảng viên có chức, có quyền, những tư bản đỏ mới, những cường hào mới. Đặc biệt ngấm ngầm mà gay gắt là mâu thuẫn giữa đông đảo nhân dân với cơ quan lãnh đạo của đảng và nhà nước. Chính mâu thuần này đã làm nổ ra phong trào nổi dậy mạnh mẽ ở Thái Bình, Hải Dương, Hưng yên, Hà Tây, Thanh Hóa, Đồng Nai, Biên Hòa, Bình Thuận... Đi với nhân dân nghèo khổ có khá nhiều đảng viên thường, những cựu chiến binh, những thương binh, cán bộ về hưu... Cho nên khả năng làm cho tình hình biến chuyển chính là ở phong trào đấu tranh của nhân dân, chứ không phải chủ yếu ở các phe phái xâu xé nhau, tuy rằng trong cơ quan lãnh đạo có thể có một số hiện tượng kình chống nhau về quyền lợi, về tranh ăn, về địa vị hoặc về địa phương Bắc, Trung, Nam... Muốn đạt đến một phong trào sâu rộng lại cần phân hóa cao độ cơ quan lãnh đạo bảo thủ với đảng viên thường, với viên chức cấp dưới của chính quyền ấy, chứ không nên gộp chung họ vào một khối để chống tất cả mọi người cộng sản, mọi người trong bộ máy viên chức, mọi người lao động dưới quyền họ.

Ông có kỳ vọng gì vào cộng đồng ta ở nước ngoài?

Tôi đã nói nhiều lần, cộng đồng ta có nhiều điểm rất mạnh. Phần lớn là thành dạt trong cuộc sống trên quê hương mới, một số thành đạt cao. Thế hệ kế tiếp rất xuất sắc trong học hành, tiếp thu khoa học kỹ thuật. Giá trị sản lượng của 2 triệu người Việt hải ngoại không kém gì nhiều giá trị sản lượng gần 80 triệu người trong nước. Tấm lòng yêu nước cũng sâu đậm. Vốn về tiền bạc, về kiến thức và kinh nghiệm cũng lớn lắm.

Lực là mạnh. Nhưng Thế lại yếu, chưa tương đương với lực, nên chưa phát huy được về trong nước. Thế và lực liên quan chặt. Thế được tạo nên do điểm tựa. Archimède từng nói: cho tôi một điểm tựa, tôi có thể nâng cả quả đất. Đó là luật về đòn bẩy trong Vật lý. Có điểm tựa đúng, tạo nên thế tốt thì lực sẽ được nhân lên...

Cho nên tất cả vấn đề của cộng đồng ta là tạo nên thế. Nhưng ý kiến của tôi đề xuất trên đây cũng chính là tìm cho ra điểm tựa thích hợp để tạo nên thế mạnh.

Còn có cách gì nữa để tạo nên thế mạnh?

Dân chủ - nếp sống dân chủ. Tập dượt dân chủ. Không thể chống độc đoán, chửi độc tài mà chính trong cộng đồng lại không dân chủ, thiếu dân chủ hay dân chủ hình thức... không thể chống bệnh duy ý chí, mù quáng của người cộng sản mà chính cộng đồng lại duy ý chí, không liên hệ máu thịt với trong nước, không tìm hiểu sâu sắc mọi mặt về bà con ở trong nước để tiếp sức, hướng dẫn, giúp đỡ bà con nhận rõ tình hình và có cách đấu tranh thích hợp. Cần loại bỏ nếp nghĩ độc đoán, gia trưởng, quan liêu quân phiệt nữa... Hết sức tôn trọng, nâng đỡ, bồi dưỡng anh chị em trẻ, rất ưu ái mạnh tay bồi dưỡng phụ nữ có ý thức dân chủ vào các cương vị xứng đáng... Dân chủ sẽ khơi dậy sức trẻ cho cộng đồng, mang lại sáng kiến, nhựa sống cho cộng đồng. Hãy để cho thật nhiều anh chị em trẻ về nước tiếp xúc với tuổi trẻ trong nước, làm những công việc văn hóa, giáo dục, thể thao, văn hóa, nghệ thuật, từ thiện, tường như không làm chính trị mà thật ra là làm chính trị rất sinh động, sâu sắc. Sự hòa giải, hòa hợp của tuổi trẻ trong và ngoài nước cần có cơ quan của cộng đồng chăm sóc, chỉ đạo chu đáo Tương lai dân chủ và phát triển đất nước sẽ đi qua con đường ấy. Chính quyền trong nước không có lý gì để ngăn cản tuổi trẻ ngoài nước trở về thăm viếng quê hương, thực hiện những công việc văn hóa, giáo dục, nghệ thuật, thể thao và từ thiện... Anh chị em trẻ trong cộng đồng thừa bản lĩnh để hoạt động hữu hiệu mà không khiêu khích chính quyền để họ tạo cớ ngăn cản hay đàn áp...

Nhân đây ông có nhắn riêng gì anh chi em trẻ tuổi trong cộng đồng?

Tôi rất quý trọng tuổi trẻ. Anh chị em trẻ trong nước cũng như ở hải ngoại. Tôi từng đề tặng Hoa Xuyên Tuyết và Mặt Thật cho tuổi trẻ Việt nam, với niềm ân hận là thế hệ chúng ta đã phạm nhiều sai lầm, để lại cho thế hệ trẻ một đất nước lạc hậu, độc đoán, thua kém các nước láng giềng! Với cuốn sách này, tôi cũng gởi gắm niềm tin ở tuổi trẻ Việt nam.

Tôi xin làm quà các bạn trẻ một câu chuyện nhỏ. Tôi có mấy cháu họ tại Hoa Kỳ, ở Cali và ở gần Washington D.C. Có cháu từng là hạ sĩ quan Việt nam Cộng Hòa, tuổi đã hơn 40, rất quan tâm đến chính trị, ở trong hội quân nhân... Gặp mặt, cháu vui vẻ kể đã cùng các chiến hữu đi đắp và lắp một số cột cờ, treo cờ vàng ba sọc đỏ. Có nơi cảnh sát Hoa Kỳ yêu cầu hạ cờ, phá bỏ; các bạn đấu tranh làm lại, rồi còn tính làm thêm một loạt "kỳ đài" nữa ở nơi có đông người qua lại. Cháu rất hứng khởi cho đó là việc quan trọng vô cùng, thành tích xuất sắc đóng góp cho việc "dẹp bộ cộng sản", "quang phục quê hương. Tôi nói với các cháu: các cháu sống có lý tưởng, còn nhớ, nghĩ đến quê hương, ngày nghỉ còn làm những công chuyện của cộng đồng, tổ chức giao cho, thế là tốt. Người quân nhân biết đề cao, tôn trọng, bảo vệ lá "quốc kỳ" cũng là điều tốt, ý thức công dân cao. Thế nhưng nhìn vào sự thật, công nhận sự thật rõ ràng là điều cần thiết. Thực thể Việt nam Cộng Hòa không còn tồn tại hơn 20 năm rồi. Thực thể quân đội Cộng Hòa cũng không còn tồn tại 20 năm rồi. Tuyệt đại bộ phận người dân trong nước nghĩa là hầu như đại khối dân tộc hầu như không còn ai nghĩ đến lá cờ này nữa, vì nhiều nguyên nhân khác nhau. Do đó tuổi trẻ hải ngoại nên làm những việc thiết thực, hợp với đại khối đồng bào trong nước, có tác dụng thúc đẩy đất nước sớm kết thúc chế độ độc đoán, có chính quyền dân chủ, hòa nhập với thế giới. Nên nhìn tới phía trước. Cháu hỏi tôi nên làm gì? Tôi kể chuyện ở Đức, có anh em trước cũng ở quân đội Việt nam Cộng Hòa, cùng nhau dùng máy vi tính, dựng internet; qua thư điện (E-mail) chuyển đi những tin tức tài liệu, nội dung sách báo về dân chủ hóa, và đã có một số địa chỉ trong nước tiếp nhận, in lại, truyền bá... Có lẽ việc làm như thế có tác dụng thiết thực hơn. Hai việc làm đều có động cơ tốt, nên làm việc nào hơn? Hoặc nên làm cả hai việc, xin tùy các bạn trẻ. Chính quyền độc đoán trong nước họ sợ việc nào thì ta nên làm việc ấy.

Sự kiện tháng 5-1998, dân Nam Dương hạ bệ Suharto có thể có tác dụng ra sao đối với Việt nam?

Trong những tháng, năm trước mắt, khi dân trí về dân chủ, về xã hội được nâng cao, khi truyền thông quốc tế thâm nhập rộng và sâu vào xã hội ta, khi nội bộ đảng cộng sản phân hóa dữ dội, cố khả năng xuất hiện là một nhóm người cộng sản thức thời có xu hướng dân chủ được quần chúng ủng hộ xác lập được quyền lãnh đạo. Đây là một xu hướng hiện thực, cần theo dõi và vun đắp, tránh được hỗn loạn và đổ vỡ.

Khả năng tức nước vỡ bờ cũng là một khả năng hiện thực - như ở Nam Dương tháng 5-1998 vừa qua, thông qua nổi dậy của quần chúng, đi đầu là sinh viên và lao động ở các thành phố lớn: Djacarta, Djogiacarta và Solo... Hơn 200 người bị chết trong những đám cháy lớn, sáu sinh viên hy sinh do bị quân lính đàn áp, để đổi lấy một cuộc đổi đời, hạ bệ triều đình Suharto độc đoán-quân phiệt-tham nhũng. Rối loạn chỉ diễn ra trong hai tuần lễ! Việt nam và Nam Dương rất giống nhau: đảng Golkar độc quyền lãnh đạo, giống như đảng cộng sản Việt nam (tuy không theo học thuyết Mác-xít), các ông tướng cầm quyền, vai trò quân đội và an ninh lớn, tham nhũng tràn lan, mức sống chung của người dân rất thấp (Nam Dương, thu nhập bình quân đầu người năm 1995 là 900 đô la, 1997 là 600 đô la; Việt nam thu nhập bình quân đầu người năm 1997 là 320 đô la...) Theo định mức của Liên Hợp Quốc, nước nào thu nhập đầu người hằng năm dưới 365 đô la (mỗi ngày, mỗi người dưới 1 đô la) là ở mức rất nghèo khổ.

Ông có cho rằng sau khi Suharto bị mất chức, đảng cộng sản Việt nam rất lo sợ cho chính họ hay không?

Có chứ. Họ rất lo. Họ giật mình, ăn ngủ không yên.

Vì ở châu á, chỉ có Miến Điện và Việt nam là giống chính quyền Nam Dương: ở :Dp bu chính quyền là những viên tướng (tướng Lê Đức Anh, tướng Lê Khả Phiêu).

Mới hai tuần trước tướng Suharto còn hét ra lửa, uy quyền đầy mình! Thế mà chỉ vài cuộc xuống đường của sinh viên, kéo theo người lao động dông đảo, qua đó hình nộm Suharto bị đốt, ảnh Suharto bị xé, người dân thét: cả gia đình Snharto là một ổ tham nhũng phải bị truy tố và xét xử! Suharto phải "đầu hàng", từ chức ngay.

ở Việt nam kẻ đương quyền vơ vét tham nhũng cũng rộng khắp, tràn lan. ở Nam Dương, vợ Suharto (chết tháng 4-1996) bị gọi là "mụ 10 phần trăm", thì ở Việt nam các bà lớn cũng bị gọi là "bà 10 phần trăm? Hiện tài sản cả đại gia đình Suharto đang bị điều tra, có thể lên đến 14 tỷ đô-la. Sẽ khó tránh khỏi bị tù, tài sản bị tịch thu!

Những người lãnh đạo cộng sản Việt nam còn rất hoảng khi thấy trên truyền hình quốc tế cảnh sinh viên tặng hoa cho quân lính bộ binh và xe tăng đến đàn áp mình; cảnh binh lính Nam Dương mỉm cười trước cảnh hình nộm tướng Suharto cháy phừng phực; và 16 quân nhân Nam Dương bị bắt giam và truy tố về tội bắn vào sinh viên đang biểu tình... Những hình ảnh mang nhiều ý nghĩa...

Trông người lại nghĩ đến ta! Họ lo sợ, giật mình là điều tất nhiên.

Vẫn chưa hết. Hà Nội thường rao giảng rằng đổi mới cần có kỷ luật. Kỷ luật và ổn định cần hơn dân chủ! Dân chủ là giá trị xa lạ của phương Tây! (họ làm như chủ nghĩa Mác không phải được họ du nhập từ xa, từ phương Tây!). Các chế độ quân phiệt đổ sập ở Thái Lan, Nam Hàn, Đài Loan, nay là ở Nam Dương, nêu rõ toàn bộ châu á cần đến dân chủ một cách cấp bách ra sao.

Rõ ràng dân ở châu Âu, châu á, châu Mỹ, châu Phi... đều cần đến dân chủ, không có một ngoại lệ nào.

Họ rất sợ sinh viên, thanh niên Việt nam, ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn nhìn rõ hình ảnh sôi nổi ở Nam Dương những ngày tháng 5 vừa qua... Họ kiểm duyệt kỹ báo, đài truyền hình để những hình ảnh ấy không đến với nhân dân, đến tuổi trẻ...

Cuối tháng 6-1998 vừa qua, Tổng Thống Hoa Kỳ đi thăm Trung Quốc, sự kiện này có ảnh hưởng ra sao đối với nước Việt nam?

Chiến tranh lạnh đã chấm dứt. Đưa Trung Quốc từng bước hòa nhập vào cộng đồng quốc tế là một chủ trương thích hợp, phù hợp với quyền lợi Mỹ đồng thời khuyến khích xu thế dân chủ hóa trong lòng xã hội Trung Quốc.

Nhìn chung và theo cách nhìn dài hạn, điều này cũng có lợi cho xu thế dân chủ hóa ở Việt nam. Điều đáng lo, và cũng đáng buồn cho Việt nam là sự lãnh đạo của đảng cộng sản Việt nam vẫn trì trệ, chậm chân, bị bỏ lại đằng sau! Đổi mới đã chậm hơn Trung Quốc đến tám, chín năm (Trung Quốc khởi đầu từ 1978, Việt nam từ 1986), Trung Quốc có các nhà kiến trúc đổi mới chủ động tính toán đường đi nước bước (Đặng Tiểu Bình, Giang Trạch Dân, Chu Dung Cơ...) còn Việt nam thì bị động trong đổi mới, không nhất quán, loạng quạng... Giá trị sản lượng đầu người của Trung Quốc đã đạt hơn 460 đô la/ năm, Việt nam mới đạt hơn 300; dự trữ ngoại tệ Trung Quốc đạt đến 160 tỷ đô la, Việt nam chưa đến 2 tỷ? Chính do kinh tế quá thấp, chính trị quá yếu mà cái thế của Việt nam bị Trung Quốc bỏ xa lại sau. Nguyên nhân chỉ vì chính trị quá ư thủ cựu, cổ lỗ, đổi mới không dứt khoát. Trong quan hệ với Hoa Kỳ, Việt nam đã bỏ lỡ thời cơ lớn. Thời cơ ngay sau tháng 4-1975 và thời cơ 1990-1991 khi khối Liên xô đổ sập, chiến tranh lạnh chấm dứt. Lúc ấy Hoa Kỳ có nhu cầu hòa giải với Việt nam. Cuối 1991, ở Washington D.C., New York, California, Boston... tôi gặp trợ lý ngoại trưởng đặc trách Đông Nam á và Việt nam, các thượng nghị sĩ, dân biểu Hoa Kỳ, cố vấn an ninh tổng thống, các giáo sư Đại học Stanford, Harvard... họ đều mong đợi một dấu hiệu tích cực của Hà Nội trong cải thiện quan hệ Việt-Mỹ, giở sang trang sử mới trong quan hệ hai nước, có lợi to lớn cho hai nước, đặc biệt cho Việt nam. Điều này ở Việt nam cần một sự lãnh đạo thật sáng, nhìn xa, trông rộng, vượt qua quá khứ, quả đoán, mang tầm thời đại; điều mà những người lãnh đạo Việt nam hồi ấy do quá ư giáo điều, bảo thủ, do tự kiêu hão, không sao nhận ra? Hồi ấy, khi trao đổi với một số chính khách Mỹ, tôi đã cùng họ phác họa một tình bạn Mỹ-Việt mới, tiêu biểu cho thời đại mới, mang tính mẫu mực, tiền phong và khám phá, và tính đến khả năng sớm có cuộc thăm viếng lẫn nhau giữa các người đứng đầu hai nhà nước ở Washington D.C. và Hà Nội... Thế nhưng chỉ là ảo tưởng. Nhường bước cho sự hòa giải nổi bật đẹp đẽ giữa Nelson Mandela và Frederic de Klerk ở Nam Phi, cho con đường đàm phán giữa Arafat và Ra bin ở Trung Đông! Lãnh đạo Việt nam thua hẳn một cái đầu? Vì thiếu hẳn một cái đầu lãnh đạo!...

Do sự lãnh đạo cổ hủ như thế mà đất nước Việt nam vẫn lỡ tàu hoài! Những chuyến tàu tốc hành của lịch sử đi tới phát triển, dân chủ và thịnh vượng. Dân ta vẫn cứ phải đứng ở sân ga mà nhìn, mà tiếc mà hổ thẹn vì thua kém thiên hạ. Đã đến lúc toàn thể đồng bào ta nhìn rõ tình hình trên đây, nhận ra nguyên nhân và tỏ thái độ. Không thể cam chịu bị cầm tù và lỡ tàu hoài!

Việc Hà Nội trả lại tự do cho các ông Đoàn Viết Hoạt, Nguyễn Đan Quế, Lý Tống, các vị Thích Quảng Độ, Thích Tuệ Sỹ, Thích Trí Siêu... có làm cho quan hệ Việt-Mỹ mau được cải thiện và gây khó khăn cho cuộc đấu tranh đòi dân chủ của bà con ta ở trong và ngoài nước không?

Không. Vì vẫn còn chừng 200 tù chính trị. Họ lùi bước này, nhưng nếu bà con ta thừa thắng, đẩy mạnh cuộc đấu tranh lên nữa cùng với việc vận động tăng mạnh áp lực quốc tế, thì họ sẽ còn phải lùi nữa. Họ bí lắm rồi. Tôi được tin từ bạn bè ở Bộ Ngoại giao Hà Nội, vừa rồi trong lãnh đạo họ có ý kiến khác nhau. Cuối cùng họ buộc phải đồng ý nhượng bộ vì tình thế kinh tế, tài chánh, ngoại giao đều bí, hầu như bế tắc. Chuyến đi của ông Phan Văn Khải sang Paris, Lon don, Bỉ, áo mới đây nhằm tranh thủ đầu tư thay cho các nhà đầu tư á Châu đang rút bớt đã không đạt kết quả. Cả Châu Âu đều chán nản với những lời hứa của Hà Nội, Quốc hội Châu Âu còn ép mạnh thêm về tôn trọng nhân quyền. Mới đây, chuyến đi của ông Trần Đức Lương, Chủ tịch nước sang Nga cũng chỉ là những lời hứa vì ông thủ tướng mới vẫn chưa được Quốc hội Nga chấp thuận. Món nợ đối với nước Nga lại quá lớn hơn 10 tỷ đô la? Chỉ còn trông mong ở cái Tối Huệ Quốc của Hoa Kỳ. Nhưng phía Hoa Kỳ không vội. Họ còn ép tiếp. Cuộc thương lượng về thương mại còn vòng vo chán? Danh sách tù chính trị Hà Nội chưa chịu thả - mà Hoa Kỳ và các nước phương Tây yêu cầu thả ngay - vẫn còn dài! Vì sao còn giam cầm ông Nguyễn Đình Huy? Vì sao nhiều linh mục, thượng tọa, mục sư còn nằm trong tù? Rồi còn các quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận, tự do lập hội... được ghi trong Hiến pháp Việt nam và trong Công ước Quốc tế về quyền chính trị và quyền dân sự của công dân mà chính phủ Việt nam đã ký kết, nghĩa là cam kết thực hiện. Cái khó của Hà Nội là trao trả hết thì tay trắng, không còn gì để mặc cả. Mà trao trả theo kiểu nhỏ giọt thì càng bị níu áo, đòi nợ thêm gay gắt. Bế tắc là ở đó.

Chỉ đến khi nào họ thật sự từ bỏ ách độc đoán, trả lại sòng phẳng quyền tự do cho toàn xã hội, tỏ ra thật lòng gia nhập một cách lương thiện vào cuộc sống có luật pháp của cộng đồng văn minh thì họ mới thoát khỏi sức ép từ mọi phía.

Ông có tin rằng mây mù thế kỷ như ông tả có thể tan biến sớm không?

Tùy thuộc ở cuộc đấu tranh cho dân chủ hiện nay của bà con ta ở trong nước và sự hỗ trợ của đồng bào hải ngoại. Cuộc đấu tranh ở trong nước đang có xu hướng phát triển. Trong lá thư ngỏ mới đây (tháng 6-1998) của 10 nhân vật cộng sản vào loại "công thần" đã đe rằng nếu ông Trần Độ mà bị bắt thì sẽ có hàng vạn vạn đảng viên và quần chúng xuống đường để chống lại...

Ông Hà Nghiệp, đảng viên kỳ cựu, cán bộ cấp cao, từng là trợ lý cho tổng bí thư Trường Chinh, gần đây lại công khai đòi đổi tên đảng (vì tên "cộng sản" là vô duyên, không thực tế, là ảo tưởng, không có nội dung gì thiết thực)..., đổi tên chế độ xã hội chủ nghĩa (vì không có thực chất, mỉa mai so với thực tế), từ bỏ chủ nghĩa Mác-lê (vì cả gần 80 triệu người Việt không còn gắn bó gì với cái học thuyết xa lạ này), từ bỏ chuyên chính vô sản (vì nó quá xa lạ, ai là vô sản ở Việt nam?), từ bỏ cả điều 4 của Hiến pháp (đảng cộng sản độc quyền lãnh đạo) vì trái với nền dân chủ, trái với nếp sống chính trị chung của thế giới...

Những điều trên, tôi đã kiến nghị gác bỏ từ năm 1990. Nay lại đang rộ lên ở trong nội bộ đảng. Đây là những mây mù còn tồn đọng, sớm muộn sẽ tan vì nó xa lạ với dân tộc, với nhân dân, với thế giới. Cần gây nên tranh luận công khai, bình tĩnh, thấu đáo về các vấn đề này, điều mà nhóm lãnh đạo giáo điều đang ngăn cản.

Cuốn sách best seller (bán chạy nhất) năm 1997 ở Pháp là cuốn La fin d'une illusion (Kết thúc của một ảo tưởng) của giáo sư Sử học Francois Furier đã tả sự tan biến của bóng đen cộng sản, của phe xã hội chủ nghĩa, của Liên Bang xô viết - sự kiện lịch sử nổi bật nhất cuối thế kỷ này. Có lúc đông đảo trí thức, nhà chính trị lầm lẫn về bóng đen ấy ngỡ là chân lý, là mặt trời... Nó tan biến vì cái lõi phi nhân của học thuyết này và vì sự áp dụng đầy tội ác. Quả thật có lúc những thành tựu của nó rất hấp dẫn như cái Sputmik (vệ tinh nhân tạo đầu tiên), như Gagarine (nhà du hành vũ trụ đầu tiên), như tàu phá băng chạy bằng sức nguyên tử mang tên Lénine. Những Goulag (các trại tập trung) và cuộc xâm lược Afganistan đã phơi bày sự thật. Hệ thống này tan biến, không đè lại một vết tích văn hóa nào đáng kể (trong khi đế chế Napoléon còn để lại cho nền văn minh nhân loại một bộ luật có những tư duy pháp lý tiến bộ).

Có lẽ tác dụng tích cực duy nhất của phe xã hội chủ nghĩa hiện thực là đã thúc đẩy cho các nước tư bản phát triển mạnh mẽ hơn về khoa học kỹ thuật, cải tiến chủ nghĩa tư bản liên tục, có hiệu quả và nâng cao phúc lợi xã hội cho người lao động trong cuộn thi đua hòa bình giữa hai hệ thống xã hội đối lập. Vì thế, có người nhận định rằng con đẻ của phe xã hội chủ nghĩa hiện thực thì ốm yếu, còi cọc nên chết yểu; còn "con hoang" (không cố ý đẻ ra) thì lại kháu khỉnh và sống dai!

Vậy thì các vị Nguyễn Đức Bình, Đoàn Khuê. Lê Đức Anh, Lê Khả phiêu... còn lưỡng lự gì mà chưa chia tay với quá khứ, góp sức làm cho mây mù về nhận thức chính trị tan biến khỏi bầu trời Việt nam còn u ám, để mặt trời văn minh, tiến bộ của thời đại ló rạng trên giải đất hình chữ S còn bất hạnh này!

[thuylam]

Có người cho rằng ông có vẻ vẫn gần những người "cộng sản " hơn những người "quốc gia , điều ấy có đúng không?

Đúng, mà cũng không đúng

Vì tôi vốn ở trong đảng cộng sản, trong quân đội Nhân Dân. Quan hệ xã hội tôi rất rộng. Cho nên số bạn bè từng ở trong đảng và trong quân đội khá đông. Phần lớn tôi vẫn giữ tình bạn với họ. Vì phần lớn, họ vẫn là những người yêu nước. Tôi vẫn giữ quan hệ với bè bạn trong nước, mặc dầu bị chính quyền kiểm soát. Với những người "quốc gia" cũ, tôi không ngại gần gũi, quan hệ, trao đổi ý kiến. Vì tôi cho rằng họ đều có lòng yêu nước, tuy ít hay nhiều, với những kiểu cách khác nhau. Có một số trở thành bạn, có người trở thành bạn thân.

Tôi thấy cách nhìn của một số người lãnh đạo cộng sản cực đoan, phân chia rành mạch hai trận tuyến đối lập rồi nhận định theo kiểu: người kém nhất của phe mình cũng còn hơn là kẻ cao nhất, tài giỏi nhất của phe "chúng nó". Cho nên họ buộc nhân dân, đảng viên phải giữ lập trường vững vàng: gọi ông Diệm, ông Thiệu là "thằng".

Người "quốc gia" cũng có người cực đoan có quan niệm tương tự: cộng sản là xấu tuốt luốt, là "chúng nó", là đồ bỏ đi, "cả gói"!

Tôi cho rằng phía nào cũng có người tốt, người xấu Hiện nay tôi lấy tiêu chuẩn "độc đoán" hay dân chủ" để đánh giá tốt, xấu, để chọn bạn mà chơi.

Với ai tôi cũng giữ thái dộ cởi mở, ngay thật và cố tìm ra mặt tốt. Nếu vì nói thắng, nói thật, có người phật lòng, tôi xin họ thông hiểu. Thà mất lòng trước mà được lòng sau còn hơn. Và châm ngôn ta có câu: thuốc đắng dã tật, nói thật mất lòng. Còn ai cố tình hiểu sai, chụp mũ tôi, tôi tự nhận lỗi về mình, vì tôi chưa có đủ sức làm cho họ hiểu. Thế thôi

Ông có lời nhon thêm gì nữa với cộng đồng ta ở hải ngoại?

Tôi rất mừng là số người có cách nhìn cực đoan không còn nhiều. Số bà con ta theo dõi kỹ phong trào dân chủ ở trong nước và tỏ ý ủng hộ các chiến sĩ dân chủ - dù đó là ông trung tướng cộng sản, ông cựu ủy viên Trung ương, hiện là đảng viên cộng sản - ngày càng đông đảo trong cộng đồng ta. Một số chiến sỹ dân chủ ở trong và ngoài nước đang phối hợp thảo ra một tuyên bố chung, tuyên ngôn chung, hoặc gọi là hiến chương chung, một kiểu xã ước (Contrat Social) chung gì đó để trong và ngoài nước cùng đồng tình trên một quá trình chuyển từ chế độ độc đoán sang một chế độ dân chủ trong hòa bình, một kiểu cương lĩnh tối thiểu, đúng vào dịp cuối thế kỷ này.

Sự đồng tình càng sâu rộng thì tạo nên sức ép với chính quyền trong nước càng lớn, càng có hiệu quả.

Muốn vậy mỗi người phải tự vượt qua chính mình, vượt qua thù hận lưu cữu ở hai bên, giang tay anh em ruột thịt ra với nhau, hòa giải và hòa hợp trên hành động thực tế, chung sức trong sự nghiệp xây dựng dân chủ cho quê hương. Đức Khổng Tử xưa kia từng nói: người quân tử biết khoan dung thay thù hận.

Chúa Giê-su cũng từng nói: chúng ta cần biết thương yêu và cầu nguyện cho kẻ thù địch về những sai lầm của họ.

Tôi biết anh em từng ở bên kia chiến tuyến với tôi đến nay vẫn không tin tôi, cho tôi là "cò mồi", "chim mồi", "trá hình", làm "tình báo". Tôi không oán trách ai nặng lời với tôi, chỉ tự trách mình là chưa làm cho hiểu thật rõ mình. Tự tôi có lỗi. Có người khi nghe tôi nói chuyện, hoàn toàn đồng ý tán thành những suy nghĩ của tôi, nhưng lại yêu cầu tôi: "Nhưng xin ông chớ nói với ai là tôi đã gặp ông và tán thành những điều ông nói". Tôi buộc phải tôn trọng yêu cầu ấy, nhưng lòng dạ không thư thái. Sao lại vậy? Có người trả lời: "Vì cộng đồng này phức tạp lắm, ông không biết đâu. Những kẻ quá khích có thể khiêu khích, gây sự, thậm chí hành hung chúng tôi. Tránh voi chẳng xấu mặt nào". Có kẻ dọa bắn bỏ những người mà họ chụp cho cái mũ vô lý là "phản bội", "trở cờ".

Tôi mong tất cả bà con ta, bất kể trong quá khứ từng ở bên nào, quê hương Bắc hay Nam, hay Trung, lớn tuổi, trung niên và các bạn trẻ, hiện ở Hoa Kỳ, châu Âu, Cháu úc, ở Đông Âu hay Liên xô cũ, hãy tập trung tất cả sức đấu tranh vào cuộc vận động dân chủ hiện nay, biểu thị đồng tâm nhất trí trên một phương án chung. Hãy gắn nỗi đau của mỗi người vào nỗi đau chung của hơn 70 triệu đồng bào trong nước chưa được hưởng tự do xứng đáng với con người. Chúng ta là một đàn gà cần mẫn, nòi giống đẹp, có cùng chung một mẹ, do hoàn cảnh, do sự thúc ép của xung quanh, đàn gà vĩ đại ấy ly tán, rồi xung đột, cào mổ nhau, giết hại nhau, nay hãy họp đàn lại, đùm bọc nhau, chữa cho nhau những vết thương lòng còn rỉ máu, hòa thuận tin yêu nhau sống dưới đôi cánh ấm áp vĩ đại của bà mẹ Tổ quốc Việt nam thân yêu đời đời... "

Viết xong ở Paris (Pháp) tháng 6, 1998.

Sửa chữa, bổ xung ở Vancouver (Canada) tháng 9, 1998.



PHụ LụC
Lá THƯ VIếT TAY GửI ÔNG LÊ KHả PHIÊU
Dưới đây là lá thư tác giả viết tay gửi cho ông Lê Khả Phiêu từ đầu năm 1997, khi đã có dự định cử ông Lê Khả Phiêu thay thế ông Đỗ Mười làm Tổng bí thư đảng cộng sản Việt nam, nhân vật số một của chế độ cầm quyền.

Tôi từng quen biết ông Phiêu, vì là cùng một lứa sĩ quan từ Trung tá lên Thượng tá, rồi Đại tá Quân đội Nhân dân. Tôi gặp ông nhiều lần trong các cuộc hội nghị quan trọng của Quân đội, cửa đảng cộng sản, khi ông là chủ nhiệm chính trị Quân đoàn 2 hồi 30 tháng 4 năm 1975 và sau đó là chủ nhiệm chính trị Quân tình nguyện Việt nam ở Cam Bốt từ đầu năm 1979...

Bức thư này đã được đưa tận tay ông phiêu tháng 5-1997. Tôi đặt hy vọng rất dè dặt ở kết quả. Vì cho đến nay, ông Tổng bí thư mới vẫn giữ giọng điệu cũ công thức và giáo điều trong các bài phát biểu, ông còn về thăm quê ở Đông Sơn, Thanh Hóa với vẻ quan cách lễ nghi rớm, kiểu vinh qui bái tổ, còn làm lễ ở đền Vua Lê (với ngụ ý khai sáng một triều đại tân Hậu Lê) và thăm Mộ Tổ Hùng Vương rất ồn ào ở Vĩnh Phú...

Cái tầm cỡ lớn của "vĩ nhân" này được một nhà báo hóm hỉnh ở Bắc Hà nhận xét là: mèo mù vớ cá rán! Câu chuyện ngụ ngôn của La Fontaine về con ếch phình bụng để bằng con bò có thể là bài học bổ ích.

Tôi gửi lá thư này chỉ là để yên tâm rằng đã gửi một tín hiệu thiện chí, đã chân tình góp ý và cảnh báo về tình hình sẽ xấu tê hại nếu không có một quyết định hệ trọng về chính trị theo hướng dân chủ hóa, hòa nhập mạnh bạo với thế giới văn minh.

Người lãnh đạo cao nhất của đảng cộng sản vẫn còn quyến luyến với bóng đen của quá khứ và chưa muốn xua tan những mây mù của thế kỷ còn đè nặng lên hiện tại và tương lai của đất nước.

Thêm nữa, vừa qua (giữa năm 1998) một số quan chức ở Ban Văn Hóa và Tư Tưởng của Trung ương đảng cộng sản cùng một số quan chức ở ngành công an đã dựa vào việc tôi gửi bức thư này cho ông Lê Khả Phiêu để tung tin xuyên tạc rằng: Bùi Tín hiện đang ở trong tình trạng bị đát, sức khỏe giảm sút, xa vợ con, không bạn bè, cuộc sống chật vật cô đơn tinh thần sa sút... nên đã tô ra hối hận, ngô ý xin về nước sống yên thân (!)...

Do sự xuyên tạc trên đây, tôi thấy cần công bố bức thư này trước công luận để đồng bào trong nước và ngoài nước hiểu rõ việc tôi làm với tinh thần lạc quan, nhất quán, tin tưởng vững chắc ở tương lai ra sao.





Paris 1-3-1997

Kính gửi Anh Lê Khả Phiêu

Hà Nội

Tôi từng biết và gặp anh ở Sài Gòn (30-4-75) khi anh ở Quân đoàn 2, và hồi 1979 và 1980 ở Nom Pênh.

Nay đối với anh, tôi ở xa, về nhiều mặt. Năm nay đang thay một thế hệ lãnh đạo. Cờ đang đến tay anh, với trách nhiệm rất nặng trước đất nước, nhân dân, trước đảng cộng sản.

Đời một người chỉ thoáng qua giữa cái vô tận. Để lại được gì tốt đẹp trong lòng dân? Tiếng thơm sẽ còn lại lâu bền.

Tình hình đến nay đã chín cho bước đi mạnh dạn, quả đoán, thực hiện những cải cách chính trị tiến kịp với những cải cách kinh tế, để đổi mới được toàn diện, đồng bộ, hài hòa, không vấp váp, đình. Càng quý những thành tựu vừa qua, càng cần thúc đẩy đổi mới thêm một bước, như dư luận anh chị em trí thức, nhà kinh doanh, tuổi trẻ... có tâm huyết và trí tuệ yêu cầu, như dư luận quốc tế chờ đợi

Tôi chắc anh đã nghĩ đến những điều ấy. Những vật cản ngáng trở đổi mới về chính trị đã giảm bớt. Lúc này chính là thời cơ để đề xướng và chủ động thực hiện. Rất mong anh chọn những trợ lý tốt, thành một nhóm đồng lòng thúc đẩy cải cách toàn diện theo cách riêng của Việt nam, từ đó thuyết phục rộng rãi cơ quan Nhà nước, đảng theo hướng tích Ta có thể đi sớm, đi nhanh hơn Trung Quốc về mặt này.

Tôi nghĩ rằng đã đến lúc anh gặp một số anh em trí thức ở miền Bắc và ở miền Nam từng có những ý kiến xây dựng theo hướng dân chủ hóa; kể cả những người từng bị tù hay hiện đang còn ở tù chỉ vì những kiến nghị dân chủ hóa; anh em trẻ, các nhà kinh doanh ngay thật, các cụ tuổi cao đã về hưu mà trí tuệ còn trẻ... đều có thể tạo nên những cảm hứng chính trị mới mẻ cho người lãnh đạo. Tôi tin rằng anh sẽ có thái độ lắng nghe, bình đẳng, cân nhắc những gì là đúng thì tiếp thu, làm cho tư duy chính trị thêm giàu có, sắc sảo, khỏe và trẻ.

Tôi tin tường chắc chắn rằng cả một khối người lương thiện, yêu nước mình, thương dân mình, am hiểu tình thế và thời đại sẽ lập tức đứng dậy sau lưng anh! Cả một đại khối người Việt ở nước ngoài sẽ biểu đồng tình. Cả thế giới sẽ hoan nghênh những hành động sáng suốt ấy? Tất cả đều chờ! Rất nhiều anh em trong đảng và ngoài đảng mong rằng sẽ có một phiên họp đặc biệt của trung ương đảng bàn về một số vấn đề lịch sử còn tồn đọng, mà những kết luận cũ đã tỏ ra lỗi thời: như về vụ Nhân Văn Giai Phẩm; "vụ án xét lại chống đảng làm gián điệp cho nước ngoài"; việc bỏ tù hàng trăm ngàn viên chức sĩ quan cũ ở miền Nam; sự kiện thuyền nhân bị thảm; việc thu vàng, buôn bãi, bán tàu với vô vàn nạn nhân thê thảm...

Anh đã biết rõ những kết luận chính thức cũ: đảng luôn đúng; tất cả những người trong các vụ việc ấy đều có tội nặng, đảng hết sức nhân đạo, công minh, không có gì phải xem xét lại... là khiên cưỡng, trái đạo lý và trái với sự thật đến thế nào! Nếu không thanh toán sòng phẳng những vấn đề quá khứ nặng nề thì không thể giải quyết đúng các vấn đề hiện tại, để mở đường cho tương lai sáng rõ.

Mong anh sẽ là người đứng ra triệu tập một cuộc họp trung ương đảng như thế - một cuộc họp Quốc hội đặc biệt sẽ tiếp theo để mở rộng đồng thuận. Sinh lực của đất nước này, của nhân dân này vốn trọng chính nghĩa, công bằng, bao dung sẽ bật dậy! Tôi hình dung sẽ như là khí thế của Cách mạng tháng 8 hơn nửa thế kỷ trước!

Anh đã góp phần lãnh đạo đất nước đổi mới về kinh tế, bước đầu đổi mới nền hành chính, cải tiến quân đội, đấu tranh chống tham nhũng, xây dựng luật pháp... nay đất nước cần đổi mới tiếp theo cho sâu sắc hơn nhằm thúc đẩy đà phát triển với tốc độ cao và chất lượng cao hơn; mong rằng anh không phụ lòng ao ước và mong đợi của nhiều lớp người đặt ở nơi anh.

Tôi vẫn sống ở Pháp. Nhớ gia đình, nhớ quê hương khôn xiết. Tôi rất tự hào về những việc đã làm hơn sáu năm nay vì cảm thấy nó có ích phần nào cho đất nước. Đời sống riêng khó khăn nơi đất người, nhưng lương tâm tôi thanh thản. Tôi không hề có tham vọng cá nhân nào. Danh lợi tôi không màng. Tôi đã thất thập cổ lai hy. Sức lại yếu. Tôi chỉ mong sẽ góp phần làm một tờ báo tư nhân thật trung thực - một tờ báo tự do của công dân, rất cần cho đất nước để hình thành công luận, góp phần xây dựng xã hội có luật pháp.

Tôi luôn sẵn sàng góp ý kiến với các anh trên tinh thần xây dựng. Tôi cũng có thể là gạch nối để cải thiện quan hệ giữa Nhà nước ta với Hoa Kỳ, các nước phương Tây, và với cộng đồng người Việt ở nước ngoài, mà tôi có một số quan hệ tốt. (Vài ngày nữa tôi đi Chicago dự cuộc họp tổng kết về Chiến tranh Việt nam, theo lời mời của Lầu Năm Góc và Viện Hải quân Hoa Kỳ). Tôi cũng quen khá thân với một số thượng nghị sĩ trong ủy ban Châu á Thái Bình Dương của Quốc hội Hoa Kỳ.

Tôi rất mong nhận được hồi âm của anh. Tôi sẵn sàng giữ liên hệ với anh qua thư, điện thoại, fax, qua những anh em làm việc ở chỗ anh. Tôi hy vọng anh hiểu đây là những suy nghĩ tâm huyết của tôi. Tôi vẫn tin rằng trong đảng cộng sản không thiếu những người không chạy theo bả phú quý giàu sang, thật lòng yêu nước thương dân, mong mỏi nước ta sớm hòa nhập thật sự với thế giới hiện đại, mà dân chủ là một giá trị lớn lao. Chắc anh hiểu rõ hơn hết là vấn đề nhân quyền, thái độ khe khắt với các tôn giáo, tù chính trị... đang là cản trở nguy hiểm cho sự hòa nhập. Tự sự lãnh đạo của đất nước mình nhìn xa trông rộng mới cất bỏ được sự cản trở ấy. Đó là hạnh phúc của dân tộc đã tìm lại thấy mình, một Việt nam ruột thịt, độc lập tự do, hãnh diện nhập chung hàng ngũ các dân tộc tự do của thế giới đang tiến tới thế kỷ 21.

Gửi anh lời chào tin cậy.

Bạn chiến đấu cũ,

Bùi Tín

Điện thoại và fax:

(0) 1.48367598

1 Guilletat 93120 La Courneuve

(Pháp)

______________________________________________



Phụ lục 1: (Do bạn đọc bổ xung)



Bức Thư của Đại Tá CSVN Nguyễn Trần Thiết


Đại tá: NGUYễN TRầN THIếT

NHà BáO - NHà VĂN

25A Phan Đình Phùng

Ngày 22 tháng 8 năm 1997

ĐT:280048

Kính gửi: Thủ Trưởng Tổng Cục Chính Trị

Sau ba tháng vào TP HCM, khi trở ra Hà Nội tôi được các bạn đồng nghiệp trao cho tập tài liệu kèm theo đây để phân tích. Tôi đọc tới lần thứ ba mới bầy tỏ chính kiến: đây là chuyện thật.

Tôi không rõ thủ trưởng TCCT [tức Tổng Cục Chính Trị] đã biết việc này chưa và đã có biện pháp ngăn chặn không cho chuyện tương tự xảy ra chưa, nên xin phát biểu ý kiến riêng.

Cách đây 3 hoặc 4 năm, Thư Viện Quân Đội giao cho tôi 4 tập "Đường Thời Đại " đề nghị tôi đọc và có tham luận trong hội thảo. Tôi nhận lời. Là người cầm bút, tôi rất trân trọng các tác giả. Tôi nghe kể nhiều huyền thoại về Đặng Đình Loan. Từ cán sự 3 hoặc 4 gì đó đã ra khỏi biên chế, Loan đã làm cách nào lọt vào các hội nghị tổng kết quân sự cấp chiến lược; Loan được nhiều cấp trung tướng, thượng tướng, đại tướng tiếp và đến thăm nhà; Loan đã xoay cách nào để có trên 300 triệu tài trợ để xuất bản "Đường Thời Đại ". Loan sắp phục hồi Đảng tịch, được nâng lên cấp chuyên viên 8; Loan rất giàu.

Tôi không quan tâm đến chuyện ngoài lề. Không cần vắt óc suy nghĩ, chỉ cần ngồi chép được 2000 trang đã đáng phục rồi. Tôi đọc "Đường Thời Đại ", là người trong cuộc, đã có nhiều tài liệu viết về đề tài chiến tranh, tôi nhận ra ngay nhược điểm không có gì bù đắp nổi của tác giả "Đường Thời Đại ": Đó là anh thiếu vốn sống, không có mặt ở chiến trường, trình độ khái quát yếu, lại tham vọng vươn quá cao. Tôi từ chối đọc tham luận vì mình khen lấy lệ sẽ không thật lòng; nếu mình chê sẽ không hợp ý Ban Tổ Chức và tác giả.

Gần đây tôi được thông tin là Loan đã xin tài trợ thêm được 900 triệu, được phục hồi Đảng; được nhận lương chuyên viên 9, tôi thoáng ngạc nhiên vì Loan chưa phải hội viên Hội Nhà Văn sao lại được ưu ái quá mức như vậy ? Hôm nay đọc tài liệu này, tôi mới rõ chân tướng của Đặng Đình Loan. Loan là kẻ đầu cơ chính trị, buôn chính trị. Loan hồ đồ, chủ quan, suy diễn những việc xảy ra theo sự hiểu biết hời hợt của mình. Tôi trách Loan một phần, nhưng trách Tỉnh ửy Thừa Thiên - Huế hai lần. Nếu lãnh đạo tỉnh không bật đèn xanh, không cho phép, làm sao Đặng Đình Loan có diễn đàn ? Có lẽ Loan là người đầu tiên của nước ta phê phán anh Giáp ở Điện Biên Phủ. Tôi là phóng viên của báo QĐND [tức Quân Đội Nhân Dân] ở Điện Biên Phủ, sống cạnh lán anh Giáp và trong suốt chiến dịch tôi không một lần gặp anh Nguyễn Chí Thanh, tại sao Đặng Định Loan dám đổi trắng thay đen khi mọi nhân chứng còn sống ? Nghị quyết 15 do ai soạn thảo đã có kết luận của Trung Ương, sao Loan còn dám nói ngược lại mà các thính giả - đặc biệt là các đồng chí có chức có quyền trong tỉnh ủy - không phản ứng lại ?

Tôi không đi vào tranh luận từng điểm với Loan vì khi người nói có động cơ không trong sáng với dụng ý bóp méo, xuyên tạc lịch sử theo nhận thức chủ quan của mình thì nội dung sẽ rất sai lệch. Tôi giật mình vì những nội dung cuối trang 3, đầu trang 4. Tại sao chuyện cung đình lớn như vậy, hệ trọng như vậy mà Loan dám đưa ra công khai phê phán ? Tôi hoàn toàn không tin anh Võ Văn Kiệt đánh giá anh Giáp là con số không, và chả có cơ sở nào để tin rằng việc Bộ Chính Trị không đồng ý anh Giáp là chủ tịch danh dự Hội Cựu Chiến Binh. Việc đồng chí Lê Đức Anh đưa ra lời khuyên Loan "nên đứng lơ lững có lợi hơn " là đúng hay sai sự thật? Tại sao anh Anh có quan hệ quá mật thiết với Loan như vậy? Phải chăng Loan dụng ý tô vẽ cho mình trong mọi cơ hội?

Dựa vào những ý kiến phân tích trên đây, tôi đề nghị:

1/ Tổng Cục Chính Trị ra thông báo không công nhận nội dung buổi nói chuyện của Đặng Đình Loan. Phê phán những người tổ chức cho Loan nói chuyện là sai nguyên tắc.

2/ Rà xét lại và thu hồi những quyền lợi Đặng Đình Loan hưởng bất hợp pháp như:

a/ Thu hồi toàn bộ tiền trợ cấp sáng tác cho Loan

b/ Xóa tên Đặng Đình Loan trong danh sách Đảng viên.

c/ Nếu thực sự đã có quyết định đề bạt Loan lên chuyên viên cấp 9 (hay chuyên viên 7, 8), ta nên thu hồi lại, trả Loan về vị trí xuất phát của anh ta.

d/ Tịch thu những tài sản bất minh của Đặng Đình Loan.

đ/ Cảnh cáo những người tổ chức nói chuyện.

Với trách nhiệm của Đảng Viên là Nhà Văn, tôi xin phản ảnh để thủ trưởng TCCT tường và có cách xử lý thích đáng

Kính

(ký tên)

Nguyễn Trần Thiết

**********



(Tài liệu 2, nguyên văn)

Bản Tường Trình

Về Việc Đặng Đình Loan Tổ Chức Nói Chuyện Với Một Số Cán Bộ Nhằm Đả Kích Một Số Đồng Chí Nguyên Là ủy Viên Bộ Chính Trị Trung Ương Đảng Cộng Sản Việt Nam.



Một số tư liệu về Đặng Đình Loan:

Đặng Đình Loan sinh năm 1943 tại Phong Điền (Thừa Thiên - Huế). Trước 1966 là sinh viên Đại Học Tổng Hợp Văn ở Hà Nội. Năm 1966 vào làm phóng viên thông tấn xã ở Quân Khu Trị Thiên. Đã có vợ và 2 con ở Phong Điền, sau đó bỏ vợ con ra Hà Nội lấy vợ khác (cô Linh - bác sĩ, vợ liệt sĩ đã có 1 con gái với chồng liệt sĩ). Năm 1974, bị ốm ra điều trị ở Hà Nội (có tin khác là đào ngũ ra Hà Nội), bị khai trừ ra khỏi Đảng từ năm 1974 (theo cung cấp của một số cán bộ quen biết). Cũng có tin là tự ý bỏ sinh hoạt Đảng.

Nhưng lại có người có chức, có quyền (?) 1989 không biết vì động cơ gì đã tìm cách phục hồi đảng tịch cho Loan (dù đã bị khai trừ hoặc bỏ sinh hoạt Đảng hơn 20 năm rồi mà lại được phục hồi Đảng tịch là một việc làm sai nguyên tắc về Đảng - cần phải xem xét lại). Đã bằng nhiều cách thu nhập rất nhiều tư liệu của địch (miền Nam) và cả Bộ Quốc Phòng.

Từ một nhà báo không tên tuổi, mới viết mấy tập "Đường thời đại" mà đã tự phong mình ngang hàng với Tolstoi (Liên Xô) viết Chiến Tranh và Hoà Bình.

Chỉ một thời gian ngắn không biết từ nguồn tiền nào đã xây được một nhà 5 tầng ở Hồ Tây (Hà Nội).

Theo các nguồn tin chính xác:

Năm 1994, một lần tại Thủ Đức (TP Hồ Chí Minh) Loan cũng đã đả kích Đại Tướng Võ Nguyên Giáp. Và năm 1995, một lần nói chuyện ở Huế với nội dung như trên... có thể có nhiều buổi nói chuyện khác nữa với cá nhân và tập thể.

Cụ thể buổi nói chuyện của Loan ngày 20/11/1996 tại khách sạn Thắng Lợi số 10B đường Nguyễn Huệ (Huế).

Thời gian từ 8 giờ 30 đến 11 giờ 30 ngày 20/11/1996.

Danh sách mời dự kiến 16 đi 12 cán bộ (có danh sách cụ thể) Loan có nhờ một phó giám đốc công an tỉnh đi mời người.

Vào đề Loan nói: "Tôi vào Huế công tác để thăm các bác và để viết tiếp chiến tranh cục bộ. Hôm nay, nói chuyện có tính chất tâm tình. Trước khi vào có báo cáo anh Thắng (1) và các anh trong Thường Vụ Tỉnh ủy nhất trí cho nói chuyện."

Loan hỏi Thuyên (nguyên cán bộ thông tấn xã, bạn quen của Loan) là đã kiểm tra có ai gài máy ghi âm không, Thuyên trả lời "có kiểm tra rồi " không có gì.

Loan nói tiếp: "ý anh Mãn (Phó Bí Thư Tỉnh ủy) là nên tổ chức buổi nói chuyện này tại văn phòng Tỉnh ủy hoặc nhà khách của Tỉnh ủy. Anh Mãn nói không đồng tình nói chuyện ở khách sạn Thắng Lợi đâu ".

Đề nghị cho gọi bằng "anh" cho thân mật. "Các anh cứ nêu, có gì thì thằng em xin nói", lời Loan.

"Tôi là người viết sử nên tôi nói về sử kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Cuộc kháng chiến thắng lợi là công của tập thể nhưng có nhiều người muốn ôm thành tích vào mình."

Ông Giáp:

Trong lịch sử thành lập đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, Bác Hồ không giao cho ông Giáp mà giao cho ông Phùng Chí Kiên. Nhưng ông Giáp lại nói Bác Hồ giao cho ông ấy. Bác Hồ không giao, nhưng sau đó ông Giáp xu nịnh Bác nên Bác giao cho ông Giáp làm Bộ Trưởng Quốc Phòng. Ta quá ngây thơ chứ những tay chuyên gia Trung Quốc sang giúp ta cũng công nhận như vậy.

Chiến dịch biên giới ông Giáp không chỉ huy.

Chiến dịch Điện Biên Phủ ông Giáp nhát gan nằm suốt trong hầm, ông Giáp phạm sai lầm cho kéo pháo vào, rồi kéo pháo ra. Mà chỉ huy Điện Biên Phủ là đồng chí Nguyễn Chí Thanh, Hoàng Văn Thái, sau thắng lợi Điện Biên Phủ ông Giáp giành thắng lợi về mình.

Sai lầm năm 1958 của ông Giáp là giải giáp 8 vạn quân.

Khi ra Bắc, ý đồng chí Duẩn là số quân miền Nam ra Bắc tập kết phải giữ lại để đưa trở lại vào Nam. Nhưng ông Giáp cho 2 vạn quân ra nông trường. Khi ông Duẩn ra Bắc rất tức. Do vậy khi miền Nam và Trị Thiên cần thì không có quân.

Nghị Quyết 15:

Ông Giáp vỗ ngực tham gia biên tập nhưng thực chất ông Giáp không biết gì. Khi đồng chí Lê Duẩn ra Bắc đề xuất người viết là ông Duẩn chứ ông Giáp không biết gì.

Ai cũng phạm sai lầm, kể cả Bác Hồ trong cải cách ruộng đất để nội bộ đánh nhau tan tác, nhưng Bác Hồ biết sai và sửa. Nhưng đằng này họ thấy sai mà không chịu sửa.

Ông Trường Chinh thân Trung Quốc, bệ nguyên xi trường kỳ kháng chiến của Trung Quốc về Việt Nam làm sai mẹ. Kể cả cải cách ruộng đất. Sau thất bại dân không tin.

Chuyện 10 tướng tài của thế giới mà Hoàng gia Anh phong tặng ông Giáp làm gì có, mà do một nhà báo nước ngoài đưa tin rồi báo ta đưa tiếp thế thôi.

Tết Mậu Thân:

Cuối năm 1963 và đầu năm 1964 ta dự kiến sẽ đánh lớn. Người chỉ đạo là đồng chí Duẩn, Nguyễn Chí Thanh, Hoàng Văn Thái. Người viết là thiếu tướng Vũ Quang Hồ. Nhưng tại sao ta không làm vì Mỹ mở chiến tranh cục bộ. Vì vậy, kế hoạch đó bỏ vào tủ sắt.

Năm 1967 chiến tranh lên đến tột :Dnh. Ta biết rằng Mỹ đã đuối sức. Vì vậy, ta thực hiện kế hoạch Tết Mậu Thân 1968 (theo dự thảo năm 1963, 1964). Thời kỳ đó ông Giáp nghỉ ở Mát-cơ-va gặp Khơ-Rút-Xốp thì làm gì có Giáp chỉ huy. Các điện ký đều do đồng chí Ba Duẩn ký, và Hoàng Văn Thái. Sau đó mới mọc thêm chữ Văn ra trước.

Tết Mậu Thân ta tập kích rồi rút chứ không giữ. Nhưng vì sai lầm của ông Giáp là trụ lại nên để mất đất, mất dân. Và sau Mậu Thân, Giáp mới bay về. Giáp rất sợ nguyên tử nên tránh qua Liên Xô, sau đó biết Mỹ không có khả năng sử dụng hạt nhân nên Giáp mới về.

Chiến thắng 1975:

Sau hiệp định Pari (1975) Lê Duẩn giao cho Bộ Tổng Tham Mưu chuẩn bị kế hoạch. Ông Giáp đề xuất kế hoạch 4 năm (1975 - 1979) ông Giáp chỉ đạo cho Hoàng Văn Thái làm, triển khai thông qua tại Đồ Sơn, ông Duẩn bảo: "Nếu 4 năm thì đừng có đánh nữa " nên không quyết định, sau đó ông Duẩn chỉ đạo ông Thái viết kế hoạch 1975 - 1976. Trong cuộc họp đó không có ông Giáp. Nhưng đến chiến thắng 1975 thì Giáp ôm thành tích về mình.

Suốt cả quá trình chống Mỹ, Giáp chỉ đạo bè lũ Đặng Kim Giang chống Đảng. Giáp thân Liên Xô, cung cấp tài liệu cho Liên Xô.

Bác Hồ dặn mọi việc không cho ông Giáp biết nên các cuộc họp Bộ Chính Trị chỉ có: ông Đồng, ông Duẩn, Trường Chinh và Bác Hồ (Loan đã nêu một ví dụ rất láo xược. Nó ví: Bác Hồ như Lê Lợi, còn Lê Duẩn như Nguyễn Trãi).

Loan nói: "Tại sao thời kỳ đó ta không loại Giáp. Vì đó là vấn đề sách lược. Giáp thân Liên Xô, để Giáp lại, Liên Xô mới chi viện cho ta, nếu loại ra Liên Xô sẽ cắt viện trợ.

- Đến thời điểm Đại hội Đảng lần thứ 5, ta kiên quyết loại Giáp ra khỏi Trung Ương. Nhưng có một thế lực bảo vệ cho ông Giáp là Học Viện Quân Sự (ông Thảo, ông Trà kết bè với nhau bảo vệ cho được ông Giáp).

Ông Lê Đức Thọ kiên quyết loại bỏ ông Giáp, Thọ báo cáo với ông Duẩn: "Để tôi loại bỏ Giáp ra cho rồi ". Nhưng ông Duẩn không đồng ý: "Làm như thế là tồi tệ ".

Khi đó ông Chinh cũng chống ông Giáp. Đến khi ông Duẩn ốm nặng. Ông Thọ muốn ông Duẩn giao Tổng Bí Thư cho mình. Ông Duẩn không đồng ý nên Thọ bất mãn và cấu kết với ông Giáp. Ông Duẩn cũng không muốn giao cho ông Chinh nên ông Chinh cũng bất mãn cấu kết với ông Giáp.

Vì vậy, vụ án Đặng Kim Giang cứ kéo dài mãi vì có thế lực bảo vệ cho nó, ông Duẩn muốn giao Tổng Bí Thư cho ông Nguyễn Văn Linh nhưng ông này hữu khuynh. Khi ông Linh mới lên làm có mặt tích cực, nhưng vì có cái đám tiêu cực trên, nên ông Linh cũng không làm gì được. Cuối cùng ông Linh cùng vô một phe với ông Giáp, Chinh và Thọ.

Các đồng chí có nhớ không, Đại Hội 6 định đưa Trần Xuân Bách lên làm Tổng Bí Thư và nhóm Giáp, Thọ, Linh định đưa ông Giáp lên làm Tổng Bí Thư Đảng. Phát hiện vấn đề này, đồng chí Lê Đức Anh kiên quyết chống, nên nhiệm vụ đồng chí Anh rất nặng nề. Đồng chí Anh là trung tâm điều hòa nên hiện nay bị đau là điều đáng lo.

Đối với cựu chiến binh tại sao tôi phải nói chuyện này. Vì CCB (kể cả cán bộ cao cấp) từ trước đến nay đều ngộ nhận ông Giáp.

Chính tôi đã gặp ông Kiệt, ông Kiệt đánh giá ông Giáp là con số 0.

Cựu chiến binh đã xác nhận, chúng ta có nhiệm vụ làm rõ để con cháu ta khỏi ngộ nhận tập đoàn Thọ, Linh, Giáp cấu kết với nhau, phải làm rõ để thấy.

Lúc đầu Bộ Chính Trị định đưa đồng chí Lê Quang Đạo qua làm chủ tịch CCB. Nhưng vì MTTQ cần nên qua làm Chủ tịch MTTQ. Sau đó, Bộ Chính Trị định đưa ông Đồng Sĩ Nguyên làm Chủ tịch Hội CCBVN, vì ông Nguyên cũng chống ông Giáp. Nhưng Tổng Cục Chính Trị nói là: Ông Nguyên không được tín nhiệm trong CCB. Sau đó mới đưa ông Trần Văn Quang vì ông Quang thời kỳ Điện Biên Phủ làm cục trưởng cục tác chiến biết ông Giáp nhát gan nên cũng sẽ đấu tranh chống ông Giáp. Tiếc thay ông Quang lại đưa ông Giáp làm Chủ tịch danh dự Hội CCBVN. Vấn đề này Bộ Chính Trị không đồng ý.

Loan nói: "Ông Linh cho thành lập Hội CCB là vội vàng".

Loan nói: "Năm nay tôi đã 53 tuổi, có chết cũng không sợ. Các anh cóc sợ gì nữa, phải đấu tranh với các sai trái".

Loan còn nói: "Tôi 53 tuổi, họ định bầu tôi làm Chủ tịch Hội liên lạc Quốc tế, nhưng đồng chí Anh nói tôi nên đứng lơ lửng có lợi hơn".

Tuy thế, Hội Nghị Quốc Tế Pháp, Mỹ, Loan đều có tham gia. Bộ Chính Trị giao cho Loan gặp cựu chiến binh Mỹ.

- Các đồng chí nên nhớ gần đây Bùi Tín đã gửi thư về cho nhóm này (Giáp, Linh, Quang...) là một ngày gần đây Tín sẽ về gặp lại nhóm này.

Loan còn kể thêm vụ đoàn du lịch Anh, Pháp, Mỹ, Nhật gần 40 người nhảy dù du lịch xuống Hòa Bình. Sau đó Bộ Chính Trị mới biết, một số cán bộ cao cấp bị cách chức.

(Một số tư liệu trên do đ/c T.L.C. trực tiếp cung cấp).

(Hồi 8 giờ ngày 26/12/1996 và 14 giờ ngày 28/12/1996 cho Thường vụ Tỉnh Hội Cựu Chiến Binh).

Sau khi phát hiện nội dung nói chuyện trên của Loan, có nhiều điều nguy hại đến an ninh quốc gia. Bằng nhiều nguồn khác nhau, đã báo cáo ra Thường Trực Bộ Chính Trị do một số đồng chí có tâm huyết đã trực tiếp kiến nghị:

1- Bộ Chính Trị rà soát lại đội ngũ cán bộ cao cấp quân đội và kể cả các cơ quan chức năng cao cấp, tại sao những nguồn tin tày đình này mà Loan nắm được. Những tin tức đó dù sai hay đúng chưa rõ. Tại sao Loan lại biết. Loan vỗ ngực là chuyên viên cao cấp của TCCT. Đề nghị Thường vụ Quân ủy Trung ương kiểm tra lại cho rõ.

2- Đề nghị Bộ Chính Trị trả lời cho biết: Đảng ta có đưa một đồng chí ra cân bằng các thế lực trong Đảng không?

3- Kiểm tra Thường vụ Tỉnh ủy Thừa Thiên - Huế tại sao cho Loan nói chuyện đó ? Tại sao không phản ánh ra Bộ Chính Trị. Có ý đồ gì không?

4- Kiểm tra ai cho phép nó đi nói chuyện như vậy ? Báo cáo Bộ như thế nào?

5- Anh em CCB nghe nói phản ứng rất gay gắt, Thường trực Bộ Chính Trị cho hướng giải quyết ra sao ?

Trong buổi tọa đàm ngày 25-12-1996, anh Bảy cung cấp cho một số ý kiến của Loan khi nó tìm gặp anh:

Cung cấp thêm chi tiết việc dưới gậy chỉ huy của V.F.T. thúc ép các cơ quan Đảng phục hồi Đảng tịch cho Loan. 17giờ 30 ngày 20/12 Loan có gặp anh Bảy tại nhà riêng. Nó nói: "Tại sao em có nhờ Bạch Hiền (Phó giám đốc Công an Tỉnh) mời anh đi nghe mà anh không đi. Anh Mãn nói ở khách sạn Thắng Lợi không đảm bảo bí mật. 7giờ ngày 23/12 Loan lại đến gặp anh Bảy, hôm 20/12 nói thòm thèm quá nên có nhiều anh mời nói thêm. Nếu anh cần nghe cứ phôn cho anh Thi, anh Mãn, tôi sẽ ở lại nói cho các anh nghe. Loan nói: "Nó có gặp Trung ương và đề nghị đưa số trí thức vào Trung ương như Lê Mai, Nguyễn Đình Tứ. Nên thay bộ mặt Bộ Chính Trị bằng số không tham gia kháng chiến. Nó nói 40 tên du lịch nhảy dù ở Hòa Bình. Bộ Nội vụ bây giờ bê bối lắm. Trước tiên là ông Kiệt. Nó tự xưng là cán bộ biệt phái: còn làm gì, ở cơ quan nào thì không nói, xe ô tô số 80C khi nó nói tự sắm, khi thì nói của cơ quan đặc biệt cho nó đi. (4, 5 chữ trong tài liệu không đọc được)..... cử đi tiếp trợ lý Ngoại trưởng Mỹ và nó vào Tổng cục Chính trị lâý 4 văn công cùng đi tiếp khách với nó.

***

Sau buổi nói chuyện của Loan có tổ chức ăn tiệc ở khách sạn Thắng Lợi (có 12 người dự). Sau khi ăn xong Loan nói: "Nếu Tỉnh không thanh toán thì nó sẽ trả, có tin khá chính xác buổi tiệc đó chi phí hết 5.100.000 đ do cơ quan tỉnh ủy thanh toán.

Thái độ của số cán bộ được Loan mời nghe và phản ứng của cựu chiến binh:

- Tổng số trực tiếp nghe hôm 20/11/1996 có 12 cán bộ. Xong buổi nói chuyện của Loan không có ai công khai phản đối.

- Sau khi về có nhiều phản ứng khác nhau:

- Một số ít im lặng để theo dõi nó nói gì và sau đó ít nhất có 2 đ/c đã trực tiếp báo cáo với các cơ quan chức năng theo dõi điều tra nghiên cứu. Một số bảo cái thằng đó nói bậy nên ngồi đó nhưng không thèm nghe tiếp.

- Tâm (Điệm) nguyên là cán bộ tổ chức của tỉnh ủy, người đã xác nhận để Loan phục hồi đảng tịch nói: "Hắn nói đúng nơi, chuyện lịch sử có như vậy, nó nói có tổ chức. Thường vụ Tỉnh ủy biết chứ không phải thằng tào lao. Loan chắc nó làm chuyên viên cho các đ/c cao cấp chứ làm gì nó dám nói. Loan nó có quyền lực và thế lực. Ta phải tìm cách để bảo vệ nó ".

Có người đã nói: "Mãi lúc này mình không biết nên vẫn treo ảnh chụp chung với ông Giáp ". Có người đã gọi: "Thằng Giáp " (Phẩm).

- Một số đông anh em CCB được tin Loan nói bậy rất ức bảo rằng: "Nếu thằng Loan vác mặt về Huế nữa sẽ đánh gãy chân ".

Đảng đoàn cựu chiến binh Tỉnh đã gửi kiến nghị lên Tỉnh ủy yêu cầu kiểm tra việc này.
END
__________________

(1) Vũ Thắng, Bí thư tỉnh ủy Thừa Thiên - Huế, Đại hội Đảng 8, Thắng bị thay thế.

[thuylam]

Người cha của tám cô gái



Ankara 10-12-1963
Acmét,
Hôm sau tôi nhận được thư từ ngày 7.12 của bạn.Tôi cũng rất cảm động về câu chuyện thầy giáo các bạn kể.Trước mắt tôi hiện tra hình ảnh đứa trẻ cụt tay ngã xuống vì cái tát của ông hiệu trưởng.Thật là một cảnh tượng đáng buồn.
Bây giờ tôi nói qua chuyện khác,tôi có ưúa bạn tên gọi là Hicmét.Gần đây bạn đó có thổ lộ với tôi một chuyện bí mật. Thật ra tôi đã suy nghĩ mãi mới viết cho bạn về chụyên này. Hicmét không muốn ai trong lớp tôi biết câu chuyện của cậu ta kể cho tôi nghe. tôi cũng đã giữ mồm giữ miệng chẳng nói với ai lời nào. Nhưng còn bạn,bạn không biết Hicmét.Nên tôi kể chuyện này cho bạn biết,chắ ckhông phải tôi đã phản lời hứa.
Không phải tôi kể chuyện vui cho đâu, cũng chẳng phải để bạn biết thêm một bí mật đời tư cho thỏa trí tò mò.Tôi cũng muốn biết ý kiến của bạn,bạn nghĩ gì về một việc mà tôi suy nghĩ rất lung tung,có khi nó còn làm tôi lo lắng,chán nản nữa.
Những ngày đầu năm học Hicmét không làm tôi chú ý lắm so với các bạn khác trong lớp. Bởi vì phải nói,đó là một học sinh rất bình thường,lặng lẽ.Đầu tiên ai cũng tưởng nó là con trai.Này nhé, nó ,mặt giống hệt những đứa con trai khác,tóc cắt ngắn...Nó rất gày...Mà cũng chẳng kết bạn với ai.Không có bạn trai,cũng chẳng chơi với con gái...Nó là một ưúa kính đáo...Cả cái tên nó cũng không phân biệt được là trai hay gái nốt.
Một hôm trong giờ thể dục thể thao, khi cô giáo chia riêng thành hai nhóm con gái, con trai . Hicmet ở nhóm con gái. Tôi không để đâu hết ngạc nhiên. Từ đó tôi biết nó là con gái và tôi cũng chú ý đến nó nhiều hơn.
Mấy hôm rồi, khi đến trường,Hicmét rất buồn. Tôi đã hỏi nó tại sao nó lại buồn thế. Lúc đầu nó định không nói.Sau tôi hỏi mại nó mới thổ lộ:
- Mình cũng thấy cần được san sẻ nỗi buồn khổ trong lòng.Nhưng lại sợ nhê2u ưúa bạn khác biết,không thông cảm, chúng nó cười mình...
Tôi đã phải hứa,thậm chí thề danh dự sẽ không để lộ chuyện của nó cho đứa bạn nào trong lớp biết.Lúc đó Hicmét cho mình biết là ở nhà ba,mẹ nó có tới 8 đứa con, mà tòan là con gái cả...
Tôi bị bất ngờ, bởi vì hôm trước đó tôi thấy Hicmét đến trường với một nười anh.Nghe tôi hỏi, nó vội giải thích:
- Đó không phải là anh mình đâu, đó là chị mình đấy chứ.Nhưng chị ấy ăn mặc quần áo con trai.Chả ai biết chị ấy là con gái cả.
Tôi còn được biết các chị em khác của Hicmét đều ăn mặt quần áo contrai hết.
- Tại sao thế? Tôi hỏi rất tò mò:
- Bởi vì ba mình muốn thế...
- Nhưng mình chưa hiểu lắm...tôi nói với nó.
Hicmét lại giải thích cho tôi hiểu: Ba nó rất muốn có một cậu con trai.Khi đứa đầu lòng chào trời là con gái, ông ta rất buồn.Tất cả hy vọng ,ông dồn vào đứa trẻ thứ hai mà ông ta tin sẽ là con trai không thể khác được.Thậm chí ông ta chọn một cái tên con trai trước khi sanh đứa trẻ.Ông ta nghĩ rằng như thế chắcông sẽ có con trai...Khi đứa thứ hai cũng lại là gái, có lẽ hy vọng mà không được hoặc vìquá giận,ông chẳng nói chẳng rằng đến mấy ngày liền.Bạn bè khích lệ ông:" anh còn trẻ mà lo gì.anh còn có thể có nhiều con nữa!" "Nhưng nếu chúng tòan là con gái thì sao?...'Ông bực tức nói.Vợ ông có bầu lần thứ ba.Có ai biết rằng đứa trẻ thứ ba sẽ là gái đâu?Ông ta lại hy vọng ,ông lại chọn một cái tên con trai khác...Nhưng không chỉ có thế.Khi vợ ông vào nhà hộ sinh,ông đã mở tiệc rượu lớn với bạn bè để đợi hòang tử. Cuộc vui đang sôi nổi thì nhà hộ sinh báo về là ông đã có thêm một co con gái nữa.Lúc đó ông như phát điên lên.Xấu hổ với khách khứa và bạn bè,ông liền nói dối là ông có con trai.Tối hôm đó ông đã đóng kịch trọn vẹn và vui vẻ với tất cả mọi người.Sau đó ông cấm vợ con và nguời nhà không được hé răng đứa con mới sanh là con gái.
Sau cô con gái thứ ba, ông ta cho rằng bà vợ không thể sinh con trai được, thế là ông ly dị và lấy ngay một bà vợ khác.Nhưng bà vợ thứ hai không sinh một ưúa mà đẻ một lần hai đứa cũng toàn là con gái cả...Cùng ngày đó ông được tin bà vợ cả đã sinh một cậu con trai với người khác.Con người khốn khổ đó tự dày vò mình:"Trời ơi, mình mới ngu làm sao!Mình lại đi bỏ bà vợ cả ngay lúc bà ấy bắt đầu có thể sinh con trai!"
Ông ta không muốn tin rằng ông là cho của những 5 đứa congái, chả có đứa con trai nào ?Thật tôi chẳng dám nhìn mặt ai nứaÔng cằn nhằn và bỏ nhà đi mấy tháng trời.Lúc về ông quyết định bỏ luôn bà vợ thứ hai.
Hicmét kể hết cho tôi nghe chuyện của ba nó.
Người đàn ông dã làm cha của 5 cô gái ấy quyết định bằng bất cứ giá nào cũng phải có m6ọt cậu con trai.Ông lấy vợ lần thứ ba.Lần này ông cưới một bà góa đã có ba đứa con trai. Có lẽ ông nghĩ rằng một người đàn bà sinh tòan con trai thì thế nào cũng có thể cho ông một hòang tử như ông hằng ao ước.
Ông ta lại hy vọng khi người vợ mới có bầy và ông chọn trước một cái tên con trai nữa.Hôm bà vợ vào bệnh viện phụ sản, ông lại mở một tiệc rượu đãi bạn bè.Rồi suốt buổi tối ông gọi điện thọai liên tục vào viện để hỏi tin tức.Quá nữa đêm lúc gọi điện xong, mặt ông xám lại vì giận dữ.Nhưng ông vẫn mỉm cười.Bạn bè săn đón hỏi ông:
- Thế nào, con trai hay con gái?
Người đòan ông xoắn ria mép:
- Một hòang tử chứ, tất nhiên là con trai rồi...
Nhưng nếu nhìn kỹ sẽ thấy tay ông run lên vì giận dữ.
Đó cô bạn Hicmét của tôi đã ra đời như thế đấy.
Sau đó cô con gái thứ sáu,kẻ " cố đấm ăn xôi" ấy dường như lại hưởng niềm tin vào đứa con thứ bảy.Nhưng rồi nó cũng chẳng phải là đứa con trai nốt.Rất lâu sau mẹ Hicmét không sinh đẻ gì nữa, súyt nữa ba nó đồi ly dị thì mẹ nó lại mang bầu một lần nữa.Trên đường đưa vợ vào bệnh viện,người đàn ông đe dọa một cách không thương tiếc:
- Nếu lần này bà không sinh cho tôi một đứa con trai thì tốt nhất đừng có về nhà nữa...
Khốn nạn người đàn bà! Trên bàn đẻ bà ta đã liên tục cầu nguyện đấng tối cao hãy giúp bà:" Cầu trời khẩn Phật , hãy cho con một đứa con trai"Nhưng vô ích, chẳng có trời nào giúp được bà! Đứa trẻ mới sinh ra vẫn là con gái.Cái tên Suat mà ba nó đã chọn dùng cho con trai, con gái đều được cả.
Vừa khóc, người đàn bà khốn khổ vừa kể tình cảnh khốn quẫn của mình cho bà giám đốc bệnh viện nghe, và yêu cầu báo cho chồng bà qua điện thạoi rằng ông đã có cậu con trai hằng mong đợi.Bà giám đôc là người tốt bụng, hiểu ngay sự tình , đã cố gắng giúp bà.Trong điện thọai bà nói giọng vui vẻ:
- Ông có một cậu bé rất khỏe.Chúc ông hạnh phúa.Ba Hicmét vội vàng chạy đến bệnh viện không kịp thở.
- Tôi muốn thầy con trai tôi!
Và người ta đã bế cho ông xem đứa trẻ được bọc kỹ trong tã lót như những đứa trẻ mới sanh khác.
Hicmét đã kể những chụyên ở nhà sau đó cho tôi nghe hết:
- Ba tháng trời, trong nhà mình không khí rất vui vẻ, hòa thuận.Ba mình luôn cưng chiều, nựng bé Suat,kêu nó là " Hòang tử kế nghiệp". Ông đối xử với mẹ mình như một bà hòang mua sắm hết cái này đến cái khác.Ba mình cũng không hay cáu kỉnh giậ dữ với chị em mìh như trước nữa.Còn mẹ và bọn mình cố gắng không lúc nào để ông thấy bé Suat ở truồng.Mẹ mình chỉ thay đồ cho nó lúc ba không có mặt.Chẳng bao giờ mẹ mình tắm cho nó khi ông có ở nhà.Chúng tôi hiểu rằng thế nào cũng có ngày ông biết được sự thật. Nhưng chúng tôi vẫn cố gắng kéo dài trạng thái vui vẻ trong nhà và hy vọng rằng rồi ba sẽ nghĩ lại , với tuổi già biết đâu ông sẽ thay đổi tính nết.
Lúc vui vẻ ba mình thường bảo:"cả lũ con gái chúng mày chẳng là gì hết, con tai cưng này của tao mới thật là vàng ngọc, bọn bay phải phục dịhc nó, nghe không?" Rồi tự nhiên ông hứng chí lên:"Nào,để ba tắm cho hòang tử nhỏ của ba!" Mẹ mình hỏang quá , bế vội lấy đứa bé và la lên là nó mới bị cả lạnh làm sao mà tắm được.Bà nghĩ ra đủ mọi lời nối dối để đánh lừa ba mình,làm cho ba chẳng nghi ngờ gì cả.Nhưng cách đây hai hôm,sự việc không thể nào tránh được đã xảy ra...Lúc đó cả nhà đã đi ngủ, chợ mình chỏang tỉnh giấc vì nghe có nghe tiếng ai thét lên.Người đang la hét chính là ba mình,còn mẹ mình thì đang khóc mếu,không biết từ lúc nào ba mình đã thầy Suat không phải là con trai.Giữ đứa em mình torng tay, ông quát mẹ mình:" Các người đã lừa dối tôi.Chúng mày đã giỡn mặt tao thế hả?Nào , đây mà là con trai ấy ?con trai mà thế này à? Em gái tôi cũng thét lên như xé, nghe thật tội.Thật kinh khủng ,chị em mình dúm dụm vào nhau, chết lặng người đi vì sợ hãi quá,.Cuối cùng ba mình quẳng bé Suat vào lòng mẹ mình và đuổi đi:
- đi khỏi nhà tao ngay!Cút đi hết cả lũ đi..Tất cả bọn bay đã đánh lừa tao,làm tao sạt nghiệp vì cái lũ ăn hại chúng mày. Cút hết cả đi...Đang đêm ông đuổi cả 9 mẹ con tôi đi thật.
Mẹ tôi phải bồng bế em mình và chúng mình đi ngủ nhờ hàng xóm đêm đó.
Kể cho mình nghe câu chuyện thương tâm đó Hicmét khóc nức nở.Ba nó định sẽ ly dị với mẹ nó nữa.Tôi hình dung sự tức giận của ông bố bị lừa gạt với đàn con đông đảo tám đứa tòan là con gái và rất buồn cười, nhưng rồi tôi cũng khóc theo cô bạn đáng thương.
Đi học về tôi vội vàng hỏi ngay mẹ tôi:
- Mẹ ơi, mẹ nói cho cno nghe ba con có vui khi mẹ sanh chị gái không?
Mẹ tôi bằng một giọng dứt khóat:
- sao con lại hỏi thế? Tất nhiên là ba rất vui...
- Thế khi mẹ sanh con nữa?Ba có còn vui không?
Mẹ tôi nhìn và mắt tôi có vẻ đã cáu, bà lên giọng:
- Đừng có nói dại!
- Con hỏi ba có còn vui khi biết mẹ sanh con là con gái không cơ mà.
- A`, lúc đó ba muốn có một đứa con trai.
- Thế khi mẹ sinh Mentin sau con, ba rất vui mừng vì có con trai phải không mẹ?
- Đúng rồi, ba mừng lắm và đã mở tiệc lớn để ăn mừng đến hai ngày liền...
- Nhưng nếu đứa con thứ ba cũng là con gái thì sao?
- Sao nghĩa là sao?
- Liệu ba có muốn mẹ sanh em bé nữa để ba có con trai không?
- Mẹ tin là ba muốn thế..Nhưng sao con hỏi nhiều về chuyện đó thế hả?Mẹ tôi thắc mắc.
- Thì con cũng tò mò muốn biết vậy thôi..
Một cái gì tắc nghẹn trong cổ tôi và tôi bỏ đi.Câu chuyện của Hicmét kể làm tôi có ấn tượng rất sâu sắc.
Từ hôm đó, tôi luôn phải suy nghĩ: Chẳng lẽ là con gái, lại có nghĩa là gặp điều bất hạnh ngay từlúc mới sinh ra trên đời?Bạn là con trai có nghĩa là bạn gặp may ngay từ lúc mới sanh ?
Tôi muốn biết bạn nghĩ gì về vấn đề này.Bạn có bai giờ thấy tự hào mình là con trai không?
Từ nãy mẹ tôi đã giục tôi:" Tắt đèn , đi ngủ đi con , khuya rồi!"
Đúng là đã khá khuya rồi! Tôi đi ngủ đây.Sáng mai đi học tôi sẽ bỏ thư cho bạn.
Chúc bạn mọi điều tốt lành, bạn Acmét ạ.
Zeynep

[thuylam]

Con chưa thể hiểu



Istanbun 14-12-1963
Zeynep
Sau khi đọc thư bạn tôi đã cười, nhưng rồi một nỗi buồn xâm chiếm ngay lòng tôi, hòan cảnh cô bạn gái Hicmét của bạn đáng thương thật.Tôi muốn biết việc gì sẽ xảy ra nữa với cô bạn ấy..Mong bạn hãy viết cho tôi rõ tất cả những gì bạn biết về hòan cảnh sau này của bạn Hicmét nhé.
Nói thật với bạn chưa bao giờ tôi có ý nghĩ rằng may mắn khi sinh ra là cno trai hay con gái.Tôi không bao giờ vênh mặt tự hào vì mình là con trai đâu bạn ạ.Tôi đã hỏi xem ba tôi nghĩ vì về việc này.Ba tôi đã nói chuyện với tôi khá lâu mà rất lâu nữa kia.Tóm tắt lại ba tôi nói như sau: Con người trở nên người, không phụ thuộc vào vấn đề trai hay gái.
Sau cuộc nói chuyện đó, tôi thầy cần thiết phải hỏi ba tôi vài câu hỏi:
- Vậy ba hãy nói cho cno xem ba có muốn trở thành đàn bà không?
Ba nhìn thẳng vào tôi một lúc rồi cao gịong nói:
- Làm gì có chuyện đó !
Theo tôi hiểu thì câu hỏi làm ba tôi cháu chỉ vì một lẽ đơn giản là ông không thích khả năng đó.Cũng câu hỏi y hệt như vậy tôi đã mang hỏi mẹ tôi.Bà đã trả lời ngay, khá nhẹ nhành nhưng lại có kèm theo một tiếng thở dài:
- Hừ, nếu mẹ mà là đàn ông được!
Hôm qua cả lớp tôi có đi xem viện bảo tàng , lúc nhân tiện thầy giáo đang vui vẻ tôi cũng lại đem hỏi thầy câu hỏi đó.Thầy mỉm cười hỏi lại tôi:
- Tại sao em lại có những ý nghĩ đó?
Tôi đã kể những điều bạn viết cho thầy giáo nghe:
- Những việc đó không phải của các em !
Thầy đã trả lời ngắn gọn như vậy.
Chính cái này làm cho tôi tức nhất.Người lớn bao giờ cũng nghĩ rằng bọn mình chẳng biết gì cả.Họ cho rằng chúng ta chưa phát triển trí tuệ còn bé bỏng lắm ...
Một hôm được chứng kiến cảnh thằng em tôi hỏi ba tôi một chụyên gì đó mà ba tôi cũng chẳng chú ý nó nhưng lại nói thế này
- Con chưa thể hiểu được, con phải lớn lên cái đã, lúc đó cũng chưa muộn.
Lúc đó em tôi vẫn cố nói:
- Thì ba cứ thử giái thích xem con có hiểu được gì không. Ba tôi lại cho rằng câu nói của em tôi rất buồn cười nên nhắc đi nhắc lại cho bạn bè nghe...Tôi cứ thắc mắc mãi:Sao ba tôi lại không cố gắng giải thích cho chúng tôi hiểu mỗi ngày một ít, thích nói với chúng tôi: "Các con chưa thể hiểu được!" Thế là coi như đã xong, mặc cho chúng tôi không nghĩ ra được tại sao lại như thế.
Tôi sẽ kể cho bạn nghe một chuyện cách đi ít hôm.Mẹ tôi đi thăm một bà hàng xóm.ở đó có khá nhiều các bà, các cô.Chắc bạn cũng hiểu ở những chỗ như vậy rất lắm chuyện...Trong số đó một bà có bầu nhưng lại không hề muốn có con một tí nào.Thế là tất cả mọi người có mặt đều nói về chuyện đó và mỗi người một câu mách bảo bà ta các phương pháo để...bạn hiểu rồi chứ? Lúc đó em tôi đang mải mê chơi ở góc nhà với mấy thứ đồ mà nó thích.Nó không nghe mà cũng chẳng để ý gì đến chuyện của các bà làm gì.Tự nhiên một bà thì thậm:"Này, các chị, đừng nói những chuỵên đó trước mặt cháu bé"Nghe câu đó, em tôi bắt đầu để ý đến câu chuyện.Nhưng một bà khác gạt đi:" Thôi đi chị, thằng nhóc tí teo thế thì nó biết gì mà lo!" em tôi bực lắm từ đó dóng tai lên cố nghe và nhớ những gì các bà bàn tán.Nó quyết nghe cho hết không bỏ xót một chi tiết nào nữa.Chỉ có điều nó cũng khá láu cá,nó vẫn giả vờ mải mê chơi đễ các bà yên tâm nói hết mọi chuyện,không phải giữ gìn gì cả.Thỉnh thỏang mọt bài lại nhắc chừng:"Khéo cháu nhỏ nó nghe thấy!" Nhung lập tức bà khác lại gạt đi:" Nó chẳng hiều gì đâu, cháu nó còn nhỏ quá mà!"
Em tôi chỉ đợi có dịp là sẽ cho các bà ấy biết rằng nó đã nghe và hiểu hết cả.Dịp đó đã tới, có một buổi tối côi chẳng hiểu sao nhà tôi đầy hàng xóm láng giềng đến chơi.Tự nhiên cậu em tôi hỏi một bà bụng to ra vẻ khá ngây thơ:
- Thím ơi,có phải thím có bầu không ạ?...
Đầu tiên mọi người im lặng như bị bất ngờ, sau đó mọi người cười ồ lên.Bà hàng xóm không biết nói sao đành trả lời cho qua chuyện...
- Đúng rồi cháu bé ạ...
- rồi thím sẽ sanh em bé chứ ?Ba má tôi đưa mắt nhìn nhau lo ngại.Nhưng em tôi vẫn lờ đi, nó có vẽ kiên quyết cho mọi người thấy được sự hiểu biết của nó trong lĩnh vực đó, nó nói tiếp:
- Thím biết không, cháu dẵ nghe một cô cũng có bầu mà lại không muốn sanh em bé cơ...Nó quay đầu về phía mẹ tôi hỏi: Có phải thế khôngmẹ?
Khốn khổ cho mẹ tôi, xấu hỏ đỏ nhừ cả mặt.Lúc đó tất cả những người đàn ông có mặt, đã bắt đầu nói chuyện ra vẻ không để ý đến chuyện của em tôi nữa cho các bà đỡ ngượng .Nhưng em tôi như có quỷ xúi khiến không chịu yên, nó lại bắt đầu bô bô nói hết các chuyện mà các bà bàn nhau hôm tước.
Đến lúc này mẹ tôi không chịu đựng được nữa, mắng em tôi thậm tệ:
- Mày có im đi không, thằng peace này!
Nhưng nó đâu có nhịn ngay mà còn nói thêm nữa.Khách khứa làm ra vẻ không chú ý gì đến em tôi nữa.Mẹ tôi cáu tiết túm lấy tay nó và lôi sang phòng khác.Em tôi nói qua nước mắt:
- Mẹ thấy không?Còn ai nói được con chưa biết gì nữa không? Mẹ thấy đấy, con hiểu cả mà? Có phải không mẹ?
Mãi sau nó mới thôi khóc, mẹ tôi trở lại phòng khách.Ông khác hcó bà vợ mang bầu an ủi mẹ tôi:
- Trẻ con ngày nay thật là...trí óc của chúng thông minh lắm , chúng hiểu hết cả.
Tôi rón rén đứng lẹn và chuồn về phòng.Bây giờ công bằng mà nói, tôi vui vì sự bướng bỉnh của em tôi.Có vậy người lớn mới hiểu ra...
Sau hôm đó vài ngày, thầy giáo nói giữa lớp cứ như đọc được những ý nghĩ trong đầu tôi ấy:
- Từ ngày nước Cộng Hòa chúng ta tuyên bố thành lập, phụ nữ đã được bình đẳng như nam giới, không còn một khác biệt nhỏ nào nữa giữa đàn bà và đàn ông nữa.Thầy giải thích....
Yasa không tin là đã hết tất cả khác biệt, vội hỏi thấy:
- Thưa thầy, đúng là không còn sự khác biệt nào cả ạ?
- Không còn...
- Không có một tí tì ti nào thật à?
Thầy giáo đã có vẻ hơi cáu:
- Tôi đã bảo em là không có cơ mà!
Nhưng Yasa vẫn chưa chịu:
- Nhưng thưa thầy ở nước ta chỉ có " Hội bảo vệ quyền lợi phụ nữ"Chứ không có hội nào của đàn ông cả.Mẹ em cũng là hội viên của hội ấy đấy ạ!
Nese cũng nói chen vào, chẳng đâu vào đâu cả:
- Thì cũng có hội" Bảo vệ động vật trên đường bị tiêu diệt" đấy thôi!....
Trên đường về nhà, cả lũ chúng tôi đã tranh cãi mãi về vấn đề đó.Tối hôm ấy ở nhà sau khi ăn tối, ba tôi lại xem báo như thường lệ.Tôi nhìn qua vai ba và thấy một tin đáng chú ý:đó là quảng cáo của một nhà hàng ăn giải trí có nhiều cô gái đẹp sẽ trình diễn mục thóat y.
- Ba ơi sao đàn ông không trình diễn thóat y , hả ba?
Ba tôi để báo sang bàn nhìn tôi từ đầu đến chân:
- Con điên rồi đấy à?Làm sao mà đàn ông lại đi múa thóat y được?
- Tại thầy giáo sáng nay vừa nói với chúng con là không còn có sự khác biệt nào giữa đàn ông và đàn bà nữa.Nếu không còn khác nhau nữa thì tại sao đàn ông không trình diễn vũ thóat y ?
Ba nhìn tôi một lúc lâu rồi nói:
- Đàn ông là đàn ông, còn đàn bà vẫn là đàn bà....Dù sao cũng vẫn có sự khác nhau...
Mẹ tôi nãy giờ vẫn theo dõi ba con tôi một cách im lặng, tự nhiên ngừng khâu vá chêm vào:
- Mà còn là sự cách biệt lớn nữa kia...thậm chí phải nói là rất lớn..Buổi tối đàn ông các anh còn có thể đi chơi đây đó chứ đàn bà đâu có được tự do.Nào là con cái, nhà cửa...bao nhiêu việc đổ lên đầu.
Thế là giữa ba và mẹ tôi có một cuộc tranh luận khá sôi nổi.
Câu hỏi trong thư trước của bạn không những làm cho tôi mà cả các bạn khác suy nghĩ rất nhiều.
Theo ý tôi,đàn ông cũng như đàn bà mỗi người đều có vị trí, nhiệm vụ khác nhau trong cuộc sống .Trong lịch sữ đã từng có rất nhiều phụ nữa nổi tiếng.Nếu chúng ta hỏi họ:"Các bà có cảm giác thấy tiếc vì đã là phụ nữ không?Các bà có muốn làm đàn ông không?" thì tôi không tin là họ muốn thay đổi vai trò phụ nữa của mình .Theo tôi nghĩ đàn ông hay đàn bà, nếu chúng ta tự thấy vừa lòng với bản thân là đủ, không thể khác được.
Chúc bạn học giỏi và vui vẻ.
Acmét.

[thuylam]

Cái xương



Istanbun 22-12-1963
Zeynep thân mến.
Đã thành lệ, cứ hai ba này tôi lại nhận được thư của bạn.Đến nỗi hàng ngày tôi mong ngóng người đưa thư tôi phải tới.Đi học về tôi hỏi luôn mẹ:" Mẹ ơi, hôm nay con có thư không mẹ." Đến ngày mà thư không tới tôi cảm thấy buồn...Cách đây bốn, năm ngày tôi đã bỏ thư cho bạn rồi.Thường thì sau khi bỏ thư cho bạn là tôi nhận được trả lời.Lần này gần mười ngày đã qua mà tôi chẳng nhận được tin gì của bạn hết.Sao vậy?Tôi lo quá không biết bạn làm sao rồi, hay bạn bị ốm?Tôi viết liền lá thư này, không đợi thư trả lời của bạn nữa.
Khỏang hai ngày sau tôi bỏ thư cho bạn, ở lớp tôi lại xảy ra một chuyện tức cười.Lá thư trước tôi gửi chắc bạn đã nhận được rồi nhỏ?Gía đển chậm hơn có lẽ tôi đã kể luôn chuyện này rồi.
Hôm đó , lớp tôi có khác đến dự giờ khoa học thường thức.Đấy là một ông thanh tra, dáng người bệ vệ,đi cùng thầy hiệu trưởng.Sau khi thầm thì trao đổi khá lâu với thầy giáo lớp tôi, ông hiệu trưởng gọi Ôgút lên bảng cho ông thanh tra hỏi bài.Bạn chưa biết Ôgút đâu.Nó mới chuyển đến lớp ta sau khi bạn đi Ankara.Hồi trước nó học một trường nào đó ở quê. Gia đình nó mới chuyển về Istanbun mà.Ngay từ những ngày đầu đến lớp nó đã làm cho chúng tôi ngạc nhiên hết sức.Nó rất nhanh nhẹn và láu lỉnh, riêng cái khỏang leo trèo thì chắc mèo cũng phải thua nó! Chỉ tiếc một nỗi là Ôgút nói lắp ghê gớm ( nói cà lăm).Đầu tiên mấy đứa nghịch ngợm trong lớp rất hay chọc ghẹo cậu ta,Nhưng nó không bao giờ tức giận cả, có lẽ nó đã quen với việc bị trêu chọc rồi.Nó lại còn mỉm cười thân thiện với mấy đứa đang chế giễu nó nữa.Lẽ thường khi chọc ghẹo ai mà nười ta không phát cáu là ta chán và thôi. Lụ bạn tôi ở lớp cũng thế, sau vài lần trêu ghẹo không thấy Ôgút tức là chúng tôi liền.Tôi nghĩ rằng Ôgút là một đứa rất tự tin ,vì thế nó mới vui vẻ với mấy đứa nhái tật nói lắp của nó.
Một hôm đang trong giờ ra chơi ở sân tường .Ôgút thách thức cả đám:
- Có bạn nào trèo thi với tôi lên cây không?Thử xem ai leo nhanh nhất nào! Vì nó nói lắp ghê quá, mãi sau chúng tôi mới hỉêu được nó muốn nói gì.Nó đỏ mặt tía tai, nói xong câu đó đã có vẻ mệt rồi.Cả lũ xui tôi trèo cây thi với nó.nhưng lúc đó tôi không khóai trò leo trèo lắm nên tôi đã từ chối.Về sau tôi thấy rất may là mình đã không tham gia, nếu không tôi đã tự chuốc lấy thất bại thảm hại.Chengis hung hăng nhảy vào cuộc, nó còn nói xiên Ogút:
- Này anh bạn, cậu cứ lắp ba lắp bắp thế thì đến tối cũng chưa đến cũng cây, nói gì tới leo lên...
Chúng tôi được mẻ cười vỡ bụng vì câu nói đó.
Bạn còn nhớ cây dẻ cao tít trước cửa lớp 5B không? Bọn tôi tổ chức cuộc thi ở cây ấy đấy.Chúng tôi vạch một đường xuất phát cách gốc cây 5m .Ôgút và đứng trước vạch chuẩn bị.Tôi làm trọng tài ra lệnh cho hai đứa bắt đầu bằng tiếng còi đá bóng.Trong khi Chengis còn đang ôm gốc cây, vất vả nhòai được chút xíu thì Ôgút đã biến mất trong vòm lá xanh của cây dẻ ròi.Chúng tôi nghe tiếng nó léo nhéo ở tít trên ngọn cây.Nhìn lên tôi thấy Ôgút đã ngồi vắt vẻo ở một cành :Dt vót trên ngọn.Nó còn đứng lên ngồi xuống, bỏ cả hai tay đi lại trên cành cây ấy nữa.Nó vừa biểu diễn vừa nói líu la líu lo.Cố gắng lắm chúng tôi mới hiểu được những câu nói của nó.Thì ra Ôgút chễ giễu lại Chengis đang vất vả leo tận phía dưới:
- Trời ơi,cậu ôm cái cây làm gì ghê thế..Cậu thương yêu nó ă1m à? ....Xem kìa , nó quí cây dẻ mới khiếp chứ!
Chengis đành xấu hổ, chịu nhận mình thua cuộc.Nó không còn đủ can đảm leo tiếp lên cao.Nhanh như sóc, lóang một cái Ôgút đã xuống tới đất rồi.Hai tay chống hông, nó thách thức cả bọn:
- Nào, còn cậu nào muốn thi với với nữa không? Không ưúa nào dám nhận lời thách đố của nó.Lúc đi học về Ôgút còn biểu diễn cho chúng tôi thêm một tiết mục nữa.nó đã trèo lên một cái tháp cao tít,, trơn tuột, không có mấu có gờ gì hết.Cả bọn phục lăn.Từ hôm đó,Ôgút chiếm được cảm tình của cả lớp chúng tôi.
Trong lớp, Ôgút ngồi cùng bàn với Mina.Con bé ấy tính tình hơi buồn cười, nó đi khoe khắp trường là được ngồi chung bàn với một tàitử xiếc.Có lần Ôgút bị ốm phải nghỉ học hai ngày.Vắng Ôgút , Mina liền cho chúng tôi biết một lô chụyên. Nó vênh mặt hỏi cả lớp:
- Này các bạn có biết tại sao Ôgút nói lắp không?
Ai cũng tò mò muốn biết tại sao, chúng tôi hỏi:
- Tại sao thế?
Mina làm bộ bí mật như một nhà trinh thám đã điều tra và biết hết tông tích một tội phạm, hạ thấp giọng cho chúng tôi hay:
- Nười nhà Ôgút kể rằng, ba nó rất dữ đòn.Từ lúc còn bé, ba nó đã rất hay đánh nó...Chính vì bị roi vọt nhiều quá nên nó đã sinh tật nói lắp đấy.Cả Ôgút cũng công nhận với tôi thế đấy!Nói đến đây, Mina phồng mũi lên như tìm được một điều gì ghê ghớm lắm.Bằng giọng kể cả và tự đắc, nó lại hỏi tiếp:
- Thế các cậu có biết tại sao Ôgút trèo cây nhanh vàgiỏi thư thế không?
- Không,cậu nói đi! Cả bọn vội vã đề nghị.Chẳng ai để ý đến thái độ kêu ngạo của Mina lúc đó.
- Ôgút kể rằng khi ba nó nổi giận định đánh nó nên thường phải chạy bán sống bán chết để khỏi bị ăn đồn.Ba nó đuổi theo sát gót bắt.Khi sắp sửa bị tóm cổ, nó bụôc phải trèo vội lên một cái cây nào đó gần nhất đề trốn.Càng về sau , nó càng phải leo lên những cái cây thật cao để ba nó khỏi bắt đựơc.Dần dà nó trở thành một đứ bé leo trèo cực kỳ giỏi.
Đấy, chính cái cậu Ôgút ấy bị ông thanh tra gọi lên bảng trong giờ khoa học thường thức.Trên tường ở lớp tôi có treo ba bức tranh vẽ bộ xương, các cơ bắp và bộ máy tiêu hóa của con người.
Ôgút vừa lên bảng, ông thanh tra đã chỉ cho nó một chỗ trên bức tranh vẽ bộ xương người và hỏi:
- Em cho tôi biết đây là cái gì?
Ôgút im như thóc.Ông thanh tra hỏi lại:
- Đây là cái xương gì?
Ông ta cũng vẫn chẳng nhận được câu trả lời nào.
Mina thấy tình thế có vẻ gay go,lợi dụng lúc mọi người không chú ý , liền nhắc Ôgút:
- Cái xương quai xanh đấy!
Nghe thấy thế,Ôgút liền lắp bắp một hơi:
-Thư...thưa...thưa...cá..cá...cái...xư...xư ...xương...qua...qua...quai...xa...
xanh...ạ
Ông thanh tra tưởng nó đã nói sai, bây giờ mới thực sự là cái xương mà Mina đã nhắc nó:
- Xư...xư..xương qua...qua..quai...xa...xa..xanh ạ.
Ông thanh tra chỉ một cái xương ở dưới chân:
- Thế cái này gọi là gì?
- Qua...qua...quai...xa..xa...xa...xanh...ạ
Ông thanh tra bình tĩnh chỉ một cơ bắp gần cổ ở bức tranh bên cạnh và hỏi:
- Thế còn cái này là gì?
- Thưa, xương quai xanh ạ! Ôgút của chúng ta vẫn một mực khẳng định như vậy.Nó không học bài nên cứ tưởng lần nào mình cũng đã nói asi,sau đó mới là cái xương quai xanh màMina đã nắhc nó.Vì tê1 nên nó nhắc lại hòai tên cái xương đó.Phần vì quá sợ hãi, phần vì nói lắp nên mồ hôi mồ kê nhễ nhại trên mặt nó và nó lại càng nói lắp hơn.
Trong khi đó ông thanh tra cũng không còn bình tĩnh được nữa.Ông đã cáu đến mức ngay cả ông cũng bị lây cái tật nói lắp của Ôgút.
- Đư...đư...ợc...được...rồi! Thế....thế..cò...còn....cái...cái...này?
- Qua...qua...quai..xa...xa...xanh....
Ông thanh tra đã điên lên thực sự,ông ấy gào:
- Trời ơi, cậu bé này ,cậu thương chúng tôi với chứ, chả lẽ trong cơ thể con người không còn gì khác ngòai cái xương quai xanh hay sao? Tòan là xương quai xanh cả ư?Thôi cút về chỗ!
Đấy, sự kiện mới ở lớp tôi là vậy đấy.
Tôi rất nóng ruột vì không nhận được thư trả lời của bạn.Có phải bạn đã bị ốm không?Bạn trả lời ngay cho tôi nhé.Nếu bạn ốm chúc bạn :Dng bình phục.
Chúc sức khỏe và học cho giỏi.
Acmét.

[thuylam]

Lễ sinh nhật



Ankara 25-12-1963
Acmét ,
Tôi đã nhận được hai thư của bạn đề ngày 14 và22-12.Cám ơn bạn thật nhiều.Đúng như bạn dự đóan,tôi bị ốm thật nên không thể trả lời ngay các lá thư của bạn.Tôi ốm cũng không nặng lắm ,chỉ bị cảm lạnh sơ sô thôi,nhưng đau đầu ghê ă1m nên phải nằm trên giường,không được đi lại.Bác sĩ cho phép tôi nghỉ học ở nhà,nhưng mẹ tôi cấm sờ đến sách vở giấy bút.Thề là đành chịu, Mentin cũng bị ốm cùng lượt với tôi.Hôm nay thấy người khỏe hơn,tôi đã bắt đầu đi học.Lúc tối, khi chuẩn bị viết thơ cho bạn thì mẹ tôi lại gọi:
- Zeynep, con có thư này.
Đọc tên bạn trên phong bì, mẹ tôi bảo:
- A`, của Acmét đây mà, thật là một đứa bạn tốt.Mẹ thấy nó chẳng để con buồn phiền vì thiếu tin tức.
Xem một hơi hết lá thư của bạn, tôi ngồi xuống cạnh giường Mentin.Nó vẫn còn sốt quá, nhiệt kế cặp cho nó vẫn còn chỉ 38o8.
Tôi sẽ kể cho bạn biết vì sao cả hai chị em tôi bị ốm cùng lúc...Chúng tôi đã đến sự lễ mừng sinh nhật của Ataman, đó là một đứa bạn học cùng lớp tôi. Trong buổi tối dự lễ sinh nhật ấy,hai chị em tôi đã bị cảm đột ngột.Mà cũng không riêng gì chúng tôi,còn có đến ba đứa bạn cũng bị ốm sau bữa đó cơ. Tại sao lại thế? Bạn nghe nhé.
Mẹ tôi đã làm quen với mẹ của Ataman trong dịp hai người đi họp hội cha mẹ học sinh ở trường.
Ngay hôm đó mẹ Ataman đã nhiệt tình mời cho bằng được gia đình tôi phải đến dự lễ sinh nhật của con bà ấy. Bà ta ghi địa chỉ nhà chúng tôi rất cẩn thận vào cửa sổ và hứa:" Chắc chắn là em sẽ cho xe đến đón hai bác!" Đầu tiên mẹ tôi chỉ đồng ý cho tôi và Mentin đến thôi,nhưng bà ấy cố nài nỉ mãi:" chúng em đợi cả hai bác đến nữa cơ!..." Cuối cùng mẹ tôi bị bắt buộc phải nhận lời mời thiết tha ấy...
Ba tôi khi đựơc mẹ tôi cho biết chuyện đã ngạc nhiên:" Chúng ta làm gì trong lễ sinh nhật của một đứa trẻ con hả mình?" Mẹ tôi phải gỉai thích là do mẹ Ataman cố mời mọc, chèo kéo khá lâu, rằng" Người ta nhiệt tình mời mình đến, chối từ mãi cũng không tiện" và rồi mẹ tôi đã hứa cả nhà tôi sẽ đến. Mẹ tôi còn bảo:" Bà ấy đã làm mặt giận mà nói: Nếu cả nhà mình không đến họ sẽ không chịu đâu..."
Ba,mẹ tôi đã chú ý để chúng tôi chuẩn bị quà mừng: Tôi mua rằng Ataman một cuốn sách mới, Mentini đem tặng một cây bút viết.Chiều hôm đó họ đưa xe đến đó chúng tôi thật. Trong xe ba tôi mới bắt đầu làm quen với ba của Ataman.Cái xem mới tinh và rất hiện đại ấy là xe riêng của họ....
Có lẽ tôi viết hơn lan man, dài dòng phải không? Nhưng có thế bạn mới hiểu được tại sao tôi bị cảm đột ngột.Thôi chịu khó đọc tiếp nhé.
Sự giàu có của gia đình Ataman đập vào mắt ta ngay lập tức.Đó là sự giàu có không bình thường cũng như bạn thấy một người đột nhiên phátphì lên vậy. Tôi đã nghe mẹ tôi thì thầm vào tai ba:" Ôi thật là những người không có một chút thẩm mỹ... anh nhìn xem, họ sắp xếp đồ đạc kìa, chẳng ra kiểu gì?..."
Riêng tôi nhận thấy rằng ba của Ataman bao giờ cũng bắt đầu mọi câu nói rằng" Bảnthân tôi..." hay " Thưa quí vị..." Nghe chán ngấy.Biết làmsao được, dù thế nào đi nữa chúng tôi đã đến nhà người ta rồi.
Ngôi nhà khá rộng nhưng chật ních người.Thế mà khác khứa vẫn ùn ùn kéo tới.Lũ trẻ con chúng tôi có khỏang 15.16 đứa cả thảy.Thế mà người lớn có đến ba chục.Đứa nào cũng có ba mẹ đi kèm, mà nào chúng tôi có còn bé bỏng gì! thầy lạ, Mentin hỏi mẹ tôi một cách ngạc nhiên:
- Mẹ ơi, hôm nay là ngày sinh của ba anh Ataman phải không mẹ?
Thường thường, khiMentin nói một câu khôngphải ở chỗ đông gười, mẹ tôi ngay nhéo nó một cái để nó giữ mồm giữ miệng.Lần này thấy cái nhéo tay của mẹ bên sườn ,Mentin vội im bặt, nó biết rằng đã hỏi một câu không đúng chỗ.Nhưng chắc chưa kịp hiểu tại sao câu hỏi của nó lại không đúng.
Bất chợt mẹ Ataman đến tiếp chuyện mẹ tôi:
- Nhà chật quá chị ạ, chật chội quá...Người quen, bạn bè quá đông...chị xem ,không thể không mời hết. Vì vậy em đã nói với " nhà em" lần sau chúng em sẽ tổ chức lễ sinh nhật cho " cháu nó"ở nhà hàng lớn. Anh ấy đã ưng thuận ngay.Thật đáng yêu quá," nhà em" bao giờ cũng nghe theo em thế chị ạ...
Khi nói đến chồng, bà ta thường dùng chữ"nhà em" còn khi nói đến Ataman thì" Cháu nó" (1). chuyện trò một lúc,chợt bà ấy hỏi mẹ tôi:
- Nhà em làm tất cả mọi việc mà em muốn.Còn nhà bác thì sao ạ?
Mẹ tôi ngây người, chẳng hiểu gì, hỏi lại:
- Nhà tôi là thế nào ạ?
Bà ấy cười rất rộng rãi rồi nhắc lại :
- Là em hỏi bác trai ấy, chồng chị ấy mà.Em hỏi bác nhà có tốt với chị không, có hay nghe lời chị không ý?
Mẹ tôi có lẽ không thích thú chủ đề này cho lắm nên bà khéo léo lái câu chuyện sang hướng khác. Mẹ tôi phe phẩy cái khăn tay và nói:
- ở đây nóng nực quá phải không chị?
- Vâng,vâng..Tại vì chúng em đã cho mở hết cỡ các lò sưởi hơi trong nhà đấy mà.Nhà em tốt thì tốt thiệt đấy nhưng phải cái hay phá của lắm. Đã thế còn mắng em: " Ngày sinh của con mà em cũng tiếc không dám vặn hết cỡ ba cái lò sưởi lên à? " Cứ làm như em quê lắm ấy, bây giờ thì lại nóng quá.Em còn biết tỏng là ông ấy hay bắt bồ gvới hai ba cô gái trẻ cơn, rồi nhận cho làm thơ ký riêng đấy... Đàn ông cả lũ họ thế, chị ạ!
Mẹ tôi nhíu mày vẻ khó chịu quá tôi và Mentin:
- Các con qua chỗ ba chơi! Sao cứ quẩn chân bên mẹ thế hả?
Tất cả đàn ông đang tập trung bên phòng khác lớn.Trên bàn đầy ấp thức ăn, đồ uống, trái cây..Ba tôi đang đứng nói chuyện với ba của Ataman, thấy hai chị em tôi kéo tới, ông có vẻ không vừa ý:
- Sao các con để mẹ một mình hả?
Nghe ba tôi mắng khi vừa đến, Mentin cãi lại:
- Thì chính mẹ bảo chúng con đến chỗ ba mà!
Ông chủ nhà chỉ chúng tôi hỏi:
- Cả hai cháu là con bác đấy ư?
- Vâng chúng là con tôi!
- Đức Ala phù hộ cho các cháu..Chúng ta đang nói gì nhỉ? à, vâng, tôi , bản thân tôi không phải là người tham lam, ham lợi.Nhưng cái bọn đàn bàâ1y thì bao giờ cũng thế.Ngay bà xã nhà tôi đấy , thật tham lam có một không hai.Để tiết kiệm bà ấy mua cho đầu tớ ăn tòan đồ hư đồ cũ. Tôi thì lại nghĩ khác..Nếu anh dùng gìm hãy cho người làm trong nhà anh ăn thứ đó. Bản thân tôi không làm sao giải thích cho vợ tôi hiểu cả.Có khi tôi phải giải thích rằng như thế là không nhân đạo, nhưng cũng vô hiệu.Trí óc đàn bà đâu có hỉêu rằng bà ấy có thể tiết kiệm đựơc vào đồng bạc nhưng làm cho bọn người hèn hạ tức là chúng nó phá.Con hầu nó thử giả vờ lỡ tay đánh rơi một chồng chén bát quí, đáng già vài ngàn là anh chết!
Sợ chúng tôi bị ảnh hưởng xấu, ba tôi nóng nảy đuổi chúng tôi ra khỏi phòng đó
- Đi ra đằng kia, các con! Về ngay chỗ mẹ đi.
Những đứa trẻ khác cũng trong tình cảnh buồn chán chẳng kém,chúng tôi chẳng biết làm gì nên cứ qúân chân người lớn.Một bà than thở:
- Thật không đi đâu thóat bầy quỉ con này!
Ba tôi có vẻ ngán đến cỡ khung cảnh ấy nên bàn với mẹ tôi:
- Có lẽ tốt hơn là ta về...Cũng đến giờ rồi.
Mẹ tôi thì thấy chưa phải lúc:
- Chưa được đâu mình ạ, ai lại vừa đến đã về thế , người ta sẽ nghĩ sao? Thôi, hãy ráng chút nữa!
Ngay lúc ấy ba của Ataman tiến đến chỗ ba tôi, tay giơ cao mấy tờ báo vẻ đắc ý:
- Thưa các vị, bản thân tôi lúc nào cũng muốn cứu giúp nười nghèo.Ngày lễ mà không phân phát của bố thì sẽ không ra ngày lễ..Thư các vị, không nay tôi đã phân phát của bố thí cho trẻ em nghèo và một côi để lấy phứơc cho cháu.Đây, bác xem tất cả các báo về tôi.
Về sau lũ trẻ con chúng tôi được gom lại vào một căn phòng.Trên bàn bày la liệt các tặng phẩm dành cho người được mừng,tức là Ataman ấy.Vì trong phòng nóng quá nên người ta phải mở cửa số cho thóang. Nóng nực và ngột ngạt đã làm cho cúng tông ra mồ hôi nhễ nhại, ướt cả áo.Lúc mở cửa sổ, tôi và Mentin đứng ngay ngoài hứng luồng không khí lạnh ùa vào nên mới bị cảm lạnh từ đó.
Muộn lắm ba tôi mới cáo từ về chúng tôi ra về.Ba Ataman rõ ràng là không vừa ý, nhất định chưa cho về:
- Nhưng bác đã nếm tí gì đâu? Bác cũng chưa kịp uống hớp rượu nào cả mà. Các bác hãy ở lại vui với chúng tôi chút nữa!
Ba tôi trả lờit thẳng thừng là ông còn bận nhìêu công việc.Ra đường thấy ba tôi có vẻ bực bội lắm nên mẹ tôi vội tìm lời lẽ thật nhẹ nhàng cho ba tôi bớt giận:
- Xin lỗi mình, không ngờ sự thể lại như thế.Nghe bà ấy nài nỉ mãi không hứa cũng không được.Thôi đành vậy, lần sau thì cạch!
Hôm sau tôi lên cơn sốt 39o5 còn Mentin 39o8,
Thư trước bạn có hỏi tôi về tin tức của Hicmét.Tôi cho bạn hay là cả một tuần nay nó không đến trường.Không biết nó làm sao nữa, tôi lo cho nó quá.ở lớp tôi , Chẳng ai biết nhà nó cả,nếukhông chúng tôi đã đến xem sự thể ra sao rồi.Tôi phải để tin này tận cuối thư vì chúng tôi ai cũng buồn cho nó.
Bạn mau :Dng viết thư cho tôi nhé.
Thân mến
Zeynep
(1):Nguyên văn là " của chúng em" và" chàng trai" tác giả chế nhạo thói dùng chữ dỏm đời, học làm sang của bà này.

[thuylam]

Tôi đã làm quen một thần đồng.



Zeynep thân mến
Tôi chân thành chúc bạn và em Mentin mau :Dng phục hồi sức khỏe.Rất vui mừng là mẹ bạn còn nhớ đến tôi.
Bạn đã mô tả thật là hay về lễ sinh nhật của Ataman.Đã dự ngày sinh nhật như thế buồn cười quá nhỉ? Bạn biết không, tôi chưa bao giờ làm lễ sinh nhật của mình đâu nhé.Trong gia đình tôi chưa có cái lệ hay ho ấy!Mà tôi cũng ít có dịp đi dự lễ sinh nhật của người khác.
Một lần, vào kỳ nghỉ hè năm ngóai tôi được mẹ cho đến nhà bà con của ba tôi chơitrong ba ngày,ở đó có mọt cô bé hàng xóm tổ chức lễ mừng sinh nhật đã mời chúng tôi đến tham dự.Đấy là ngày sinh duy nhất của người khác mà tôi đựơc biết, nhưng cũng có những việc làm tôi phải nhớ và có lẽ chẳng bao giờ quên.
Hôm đó,có một cậu bé ngỗ nghịch hỗn láo cũng là khách như tôi thôi nhưng đã làm những việc động trời khiến chủ nhà phải một phen khốn đốn.Nó đã nghĩ ra bao nhiêu trò phá phách làm cho mọi người không thể nào chịu đựng nổi.
Mọi người đang ngồi vui vẻ trong phòng khách, tự nhiên chúng tôi nghe có tiếng kêu cứu .Cả nhà chạy bổ đi tìm , hóa ra tiếng kêu vọng ra từ trong nhà xí. Có ai đó đang đấm cửa từ bên trong và la ầm ĩ.Một bà bị nhốt đang bực tức phát khóc lên:
- Có một người đã khóa cửa từ bên ngòai đấy. Hãy mở cửa cho tôi với!
Chủ nhà vội vã đi tìm chìa khóa nhưng không thấy đâu cả.Có một ông lùn tịt và béo mập cười khóai chí:
- Tôi có thể đảm bảo với các vị đây là trò nghịch ngợm của thằng cháu nhà tôi. ..Nó đâu ấy nhỉ?
Mọi người đổ xô đi tìm nhưng chẳng thấy cậu con quí tử của ngài béo đâu cả.Còn ông ta thì chẳng tiếc lời khen ngợi cậu con trai:
- Trời ơi nó thông minh cực kỳ..Cháu nó nhanh như mọt tia chớp ấy! Suốt ngày nó chẳng ngồi yên một chả nào cả.Thằng bé thông minh không tưởng tượng được. Tôi dám chắc với các vị là cháu nó đãkhóa cửa nhốt người đàn bà trong nhà xí. Các vị nhớ cho lời tôi. Không thể là ai khác đâu.
Khốn khổ cho cái bà còn bị giam đang sợ hãi,đập cửa và kêu cứu một cách tuyệt vọng.Mọin gười lo lắng đi tìm chìa khóa hoặc thằng bé hỗn láo.Thế mà ngài béo thì vẫn bình tĩnh làm một bài diễn thuýêt dài với quan khách về sự thông minh xuất thần của đứa con quí hóa nhà ông.
- Ôi, các ngài không thể biết được cháu nó thông minh đến mức nào đâu! Chẳng bao giờ nó phải học hành gì hết. Đến ngày thi ,chỉ cần giở sách xem qua một lựơt là xong, nó đã biết hết cả rồi. Tôi cũng vậy đấy, hồi bé tôi có cần học hành gì đâu. Thằng bé nhà tôi giống cha như đúc. Bạn bè của nó thì phải học từ tinh mơ sáng đến nửa đêm,còn thằng cháu nhà tôi thì cứ là nhởn nhơ, nhàn nhã.Â'y thế mà năm nào nó cũng học giỏi, lên lớp đấy. Tôi chả thích có con súôt ngày gặm sách như mọt...Cần phải thông minh kia, mà trí thông minh thì thằng bé nhà tôi có thừa.Cháu nó....
Mọi ngừơi vất vả đi tìm thằng bé "thông minh" đặc biệt ấy.Ông béo tay chắp sau đít,không chút nượng ngùng,còn ra vẻ khuyên đám đông:
- Này, các vị thử tìm ở gầm giường xem.Cháu nó hay trốn xuống đó lắm.Nó thích lẩn vào các xó xỉnh sau khi nghịch ngợm lắm...
Chủ nhà nghe theo lời khuyên, cúi xuống tìm dưới gầm giừơng bỗng có một vật gì đó rơi trúng lưng ông ta.Đó là chiếc chìa khóa nhà xí.Có tiếng ccười khanh khách và cậu bé" thông minh đặc biệt" nhảy ào từ trên nóc tủ xuống giường.Thế là ba nó đựơc phen cười khóai chí:
- Tôi đã bảo mà, các vị thấy chưa? Đúng là nó nhé.Cháu nó lại thông minh đến mức thay đổi cả chỗ nấp mọi khi để đánh lừa ba nó.Thằng bé chả chịu ngồi yên chỗ nào cả...
Ngày hôm đó, tất cả mọi người đều vất vả, chủ nhà bị một phen nghiêng ngửa, nhà ông đồ đạc lộn phèo, rối tung vì thằng bé" thông minh cực kỳ" của ông bé...
Một việc khác làm tôi khó quên trong dịp nghỉ hè đó là tôi đã vinh dự được làm quen với một thần đồng , nói một cách chính xác hơn là một cậu bé" muốn trở thành thần đồng".
Có hôm đến chơi nhà ngừơi chị họ, tôi đã được giới thiệu để làm quen với một đứa bé cùng tuổi.Đó là một cậu bé gầy gò,ốm nhách, đeo kính trắng và có vẻ trầm tư. Chúng tôi bắt tay nhau xong, theo lẽ thường rất tự nhiên thôi, tôi hỏi tên nó là gì; nó chẳng trả lời gì cả.Tưởng rằng nó bị điếc, tôi hỏi to hơn.Sau khi suy nghĩ khá lâu như đang giải một bài tóan khó, nó mới nói tên cho tôi biết.Tôi hỏi tíêp nó học lớp mấy, nó vẫn phải nghĩ ngợi một lát rồi mới trả lời. Hình như nó chẳng bảo giờ tự nói câu nào cả,hơn nữa sau mỗi câu hỏi của ngừơi khác đặt ra cho nó, nó đều như đắm mình vào suy tư,lung lắm rồi mới trả lời .Ngạc nhiên quá, tôi hỏi người chị họ.:
- Cậu bé này bị bệnh thần kinh hả chị?
Chị tôi cười ngất bảo tôi:
- Đâu có, ngược lại đấy chứ!Ba nó bảo đó là một thần đồng của đất nước đấy em ạ!
Một cô hàng xóm là bạn của chị tôi đến chơi, cho biết thêm:
- Ngừơi ta nói cậu bé này sẽ trở thành thiên tài đấy!
- Sao lại có chuyện như thế đuợc! Một ngừơi phải cần đến hai phút suy nghĩ mới trả lời anh ta tên gì mà lại có thể trở thành thiên tài được ư?
- Â'y đấy, chính vì là thần đồng , sắp trở thành thiên tài nên phải làm như vậy đấy em ạ. Ba nó đã dạy nó!" Ngay cả khi người ta hỏi con là gì, con cũng ừung trả lời vội! Phải tập trung trí tụê, suy nghĩ thật sâu sắc đi rồi hãy trả lời..."Chị tôi giải thích cho tôi.
Cô hàng xóm và chị họ tôi thi nhau kể bao nhiêu là chuyện về nhân vật đặc biệt "sắp trở thành thiên tài" ấy. Ba nó nói, đúng ra ông ta phải là thiên tài rồi. Nhưng đã lỡ nên ông quyết định là cha của một thiên tài khác.Ông bỏ công nghiên cứu kỹ hết cuộc đời và sự nghiệp của các thiên tài trên trái đất từ trước tới nay.Ông quyết định sẽ tạo ra cho nhân lọai một thiên tài mới.Một trong những kết luận rút ra sau các nghiên cứu là cha của đa số các thiên tài đều rất lớn tuổi mới sinh ra họ.Vì thế ông ấy lập gia đình khá mụôn,m ãi sau bốn mươi...
- Làm sao các chị biết được tất cả những chuỵên đó. Cậu bé dở câm dở điếc này kể cho các chị nghe à? Tôi thắc thắc, vội hỏi ngay mấy chị đang theo thao bất tuyệt.
- Ô` , sao em lại hỏi thế. Cả khu này thuộc làu câu chuyện đó. Ai mà chả biết. Mọi người đang kháo nhau chuyệm một thiên tài sắp xuất hiện trung khu cơ mà. Nhưng , đến ngòai bốn mươi tuổi, ông ta mời cưới vợ nhưng đợi mãi chẳng có con. Muốn bằng bất cứ giá nào cũng phải ược làm cha của một thiên tài.Ông ấy lo nghĩ đến già sọm đi trông thấ. Cuối cùng vợ ông cũng có bầu mang lại cho ông niềm hy vọng.Con nười khốn khổ ấy ngày đêm cầu ngụyên trời đất cho ông ta một đứa con gầy còm. Vì sao thế? Đơn giản thôi ,ông ta bảo đa số các thiên tài đều xúât thân từ những đứa trẻ gầy còm ốm ýêu.Cầu nguỵên chưa đủ, ông còn bắt vợ kiêng khem đủ thứ bổ béo để khỏi làm cái thai khỏe mạnh, mập mạp. Khi bà vợ ông sanh, đứa trẻ còm nhom đến mức bác sĩ đã dự đóan là nó không thể nào sống nổi. Nhưng cứ như có phép lạ đứa trẻ đã sống và lớn lên. Ông bố quyết định con ông phải trở thành một nhà thơ lớn,thậm chí một nhà thơ kỳ tài, vĩ đại của tòan thế giới cơ.Đọc sách thấy một nhà thơ nổi tiếng thôi bú rất sớm, ông ta cũng bắt đứa con tội nghiệp rời vú mẹ lúc nó mới đựơc gần một tháng.Đến khi đứa bé lên một tuổi bị ngã từ trên nôi xuóng, què châ, ông ta đã vui mừng không xiết. Bởi vì ông ta biết có một nhà thơ lớn khập khiễng vì bị què từ nhỏ. Sau đó người cha kỳ quặc lại tìm mọi cách cho con lớn chậm,không phát triển chiều cao. Ông ta lý luận rằng các thiên tài hầu hết đều nhỏ con, thấp bé....
Sau khi nghe hết chuyện tôi mới hiểu vì sao cậu bé cố phải suy nghĩ lâu để trả lời người ta tên nó là gì. Thật ra theo tôi thì cậu ta đâu có suy nghĩ gì mà chỉ làm ra vẻ suy nghĩ mà thôi...
Tôi rất bùôn vì được tin cô bạn Hicmét đáng tương không đi học nữa. Khổ thân cô bé, chắc gia đình nó đã xảy ra chuyện gì đó rồi!
HÔm qua ở tường tôi ngừơi ta đã tiêm chủng bệnh dịch tả cho tất cả học sinh. HÔm nay chúng tôi được ở nhà.Ngay bây giờ tôi sẽ ra bưu điện bỏ thư cho bạn. Sau đó tôi sẽ về học bài, làm bài tập. Thầy giáo cho chúng tôi bao nhiêu là bài tập toán.Cánh tay trái hôm qua tiêm chủng bắt đầu cảm thấy đau ròi. Tôi tạm ngừng bút nhé!
Chúc bạn vui vẻ, Zeynep
Chào thân mến
Acmét