[AiHoa]

Mạc Đĩnh Chi đi sứ (tt)

Khi Mạc Đĩnh Chi vào triều gặp vua Nguyên, một viên quan Tàu bèn ra vế đối:
_ An, nữ khứ, thỉ nhập vi gia (chữ an 安, bỏ chữ nữ 女đi, cho chữ thỉ 豕vào thì thành chữ gia 家). Thỉ có nghĩa là heo lợn.

Mạc Đĩnh Chi đối ngay:
_ Tù, nhân xuất, vương lai thành quốc (chữ tù 囚, bỏ chữ nhân 人 ra, đem chữ vương 王lại thành ra chữ quốc 国).

Người Tàu phê rằng:
- Con cháu về sau tất có người làm đến đế vương nhưng hiềm là chữ quốc đơn (có hai dạng chữ quốc, (chữ quốc giản thể thì viết国, phồn thể thì viết國 ) thì hưởng nước không được tràng cửu.

Một viên quan khác ra đối tiếp:
_ Li, mị, võng, lượng tứ tiểu quỷ. (Li, vị, võng, lượng là bốn con quỷ nhỏ)
Bốn chữ li 魑, mị 魅, võng 魍, lượng 魎 đều có chứa chữ quỷ 鬼

Đáp:
_ Cầm, sắt , tỳ, bà, bát đại vương. (Cầm, sắt, tỳ, bà là tám ông vua lớn)
Bốn chữ cầm 琴 , sắt 瑟 , tỳ 琵, bà 琶 , mỗi chữ có hai chữ vương 王, tất cả thành tám chữ vương.


Người Tàu vốn kiêu căng tự ví nước Tàu như mặt trời vĩ đại, còn các nước khác là chư hầu như mặt trăng nhỏ bé. Để trấn áp sứ thần và tỏ ý coi thường nước Đại Việt, hoàng đế Nguyên đọc một câu đối (chắc do triều thần soạn sẵn), đòi Trạng Việt phải đối lại :

_ Nhật: hoả, vân: yên, bạch trú thiêu tàn ngọc thỏ.

nghĩa là: lấy mặt trời làm lửa, mây làm khói, ban ngày đốt tiêu thỏ ngọc (= mặt trăng)

Mạc Đĩnh Chi ứng khẩu đọc ngay :

_ Nguyệt: cung, tinh: đạn, hoàng hôn xạ lạc kim ô.

nghĩa là: lấy mặt trăng làm cung, sao làm đạn, chiều tối bắn rớt quạ vàng (=mặt trời)

Vế đối thật hay và chỉnh cả về từ lẫn ý. Trăng lưỡi liềm như cánh cung, sao tròn như viên đạn, là hình dung thật tuyệt vời. Ngoài ra còn nêu lên được tinh thần bất khuất của nước nhỏ (mặt trăng) sẵn sàng đập tan mọi de doạ của nước lớn (ví như mặt trời).

Do câu này người ta cho rằng con cháu ông về sau tất có người thí quân cướp nước. (Ứng với điềm cháu bảy đời của Mạc Đĩnh Chi là Mạc Đặng Dung về sau giết vua Lê đoạt ngôi).

Gặp lúc công chúa nhà Nguyên chết, các sứ thần đi dự lễ tang. Triều đình nhà Nguyên trao ông vinh dự đọc điếu văn đã soạn sẵn trong buổi lễ. Tới chừng lên đọc, giở tờ giấy ra chỉ thấy bốn chữ nhất, Mạc Đĩnh Chi biết người Tàu muốn thử tài mình, ông không hề bối rối, ứng khẩu luôn bài văn điếu, nguyên văn như sau:

_Thanh thiên nhất đoá vân
Hồng lô nhất điểm tuyết
Thượng uyển nhất chi hoa
Dao trì nhất phiến nguyệt
Y! Vân tán, tuyết tiêu, hoa tàn, nguyệt khuyết!

Tạm dịch:

(Một) cụm mây trên trời xanh
(Một) đốm tuyết cạnh lò hồng
(Một) cánh hoa nơi vườn ngự
(Một) mảnh nguyệt dưới ao trong
Ôi! Mây tan, tuyết chảy,
hoa rụng, nguyệt mờ!

Bài văn này còn được chép lại trong tài liệu sử sách của Tàu. Ai cũng phải chịu là tài ứng đối nhanh.

Vua nhà Nguyên cảm phục tài của Mạc Đĩnh Chi, sai mang lụa là, vàng bạc tặng ban và phong cho ông làm "Lưỡng quốc Trạng nguyên" (Trạng nguyên của cả hai nước), chữ phê do chính tay hoàng đế Nguyên viết.


Ái Hoa
(còn tiếp)