[da1uhate]

ĐỌC và NGHĨ

(The Fountainhead)

1.
Bây giờ nhiều quảng cáo rất khéo léo để mời gọi mình đọc một cuốn sách nào đó.
Nên tôi rất ngần ngại khi bỏ tiền mua một cuốn sách khá ..dày.
Vì nhiều trang thì mình…ngon, đâu có ngán, còn khóai nữa. Nhưng tiền nhiều thì…rất ớn và còn phải rất…tiếc nếu đọc it trang rồi đành bỏ dở…vì ngán quá.
Tôi đâu phải thứ làm biếng đọc.
Nhưng thật lòng nhiều cuốn rất nổi tiếng nhiều người khen, mà mính đọc không vô!
André Maurois nói mỗi người có một cái “tạng” riêng. Nhiều tác giả lớn mà mình không thích thì cũng…đừng thèm đọc.
Chẳng hạn tôi đọc Shakespearre thì thấy hơi chán.
Nhưng đọc Dostoievsky thì…mê như điếu đổ. Dost. mà nhiều người rất mê nhưng cũng nhiều người chê là rối rắm tối tăm không hiểu nổi…
Vậy thì ráng mua Suối Nguồn (Fountainhead) của Ayn Rand và đọc thử từ từ xem thế nào.
Cái “Nhật ký đọc Suối Nguồn” này tôi vừa đọc vừa viết cảm tưởng từng phần..

2. Lời Giới Thiệu

Cái bà A. Rand này cũng thật là tay “cứng rắn” như cái nhân vật Roark của bà. rất là bất cần đời, cái “tuyên ngôn” của bà thật là mạnh mẽ. Nhiều chỗ bà nhấn mạnh lại vì sợ người ta hiểu nhẹ đi cái ý của bà. Như đọan bà nói về tôn giáo chẳng hạn. bà sợ người ta hiểu lầm bà trông cậy tin tưởng vào tôn giáo quá.

3. Roark bị đuổi học.

Roark học kiến trúc. Và chàng ta bị đuổi học vì không muốn làm nhà “khảo cổ”. lý do là chàng không chịu vẽ theo các thày, dù là làm những bài thực tập phải vẽ theo những phong cách cổ điển như Gothic, Hy Lạp gì gì..nữa.
Tôi hơi giật mình vì mình tưởng bọn tây nó vẽ nhà vẽ cửa, nó theo Phục Hưng hay Hy Lạp là mình vừa sợ vừa phục. Giờ mới thấy rằng không phải vậy. Vẫn có những người phản ứng…
Cũng phải thôi. Bây giờ Việt nam ta có ai làm cái gì mà…”Tàu” rặt mình cũng đâu có ưa…
Tây nó có truyền thống từ Hy lạp La Mã, Việt có truyền thống từ Trung Hoa. Nhưng ai cũng muốn “mình là…mình”.
Việt chỉ muốn là Việt, đâu chịu là Tàu. Thì Tây cũng muốn là Tây đâu chịu là Hy La.
Nhưng cái cách của chàng Roark mới thật là…sướng!
Chàng thản nhiên. Có vẻ “bất cần đời” nhưng chàng không lộ ra cái vẻ “bất cần” đó ra ngòai. Chàng chỉ có cái vẻ thản nhiên thôi. Cái vẻ thản nhiên coi cái ý nghĩ của mình là…đương nhiên, mặc định, chẳng phải bàn cãi. Chàng cũng không tranh lụân không lý sự không thuyết phục. Cũng không giận dữ hay chua chát.
Chàng thản nhiên. chấp nhận. Không giận hờn. Không óan trách.
Ông gìa gần 60 như tôi cảm thấy phục anh chàng 20 này sát đất. hay thật, cừ thật.
Mình có dám “hiên ngang” như chàng hay không??? Chắc không quá…
Đọc phần này nhiều lần tôi phải dừng lại, ngẫm nghĩ về cái mạnh mẽ của chàng Roark.
Và nghĩ về cái khiếp nhược của tuổi trẻ mình (cái nhút nhát e dè còn dài dài tới tuổi già bây giờ).

4. Sự thành công của Keating.

Anh chàng Keating có tài, thành công, khéo léo, hay xảo quyệt. Tác giả từ từ vẽ ra theo cái văn phong Mỹ của các tác giả Mỹ từ thời Hemingway: chỉ mô tả mà không bình luận. các sự kiện tự nó nói lên, vẽ lên, hình tượng nên các nhân vật.
Không có ai hòan tòan xấu cả.
Các suy nghĩ của Keating cũng thật tự nhiên, hợp lý…Chàng chỉ khéo léo chứ không gian xảo, chỉ nhút nhát chứ không hèn nhát, chỉ cẩn thận chứ không hấp tấp.
Nhưng người ta có thể thấy sự thỏa hiệp của Keating với hòan cảnh.
Nhưng chúng ta, chính chúng ta đấy, ai không thỏa hiệp với hòan cảnh. Ai muốn quay ngược chiều với bánh xe của xã hội để bị nghiền nát???
Hạnh phúc thay cho những ai có thể thỏa hiệp.
Bất hạnh thay cho những ai không thể thỏa hiệp.
Tôi nhớ lại cuốn “Arrangement” của Elia Kazan mà trước đây bản tiếng Việt dịch là “Trở lại thiên đường”. Tôi nhớ bìa cuốn nguyên tác có hình của những mảnh ghép của trò chơi ghép hình. Và tôi nghĩ người vẽ bìa đã thể hiện rất sâu sắc ý nghĩa của câu truyện: Anh chàng vai chính đã không thể thỏa hiệp được với xã hội (Mỹ) và dù rất thành công trong xã hội, anh ta cũng quyết định lìa bỏ nó, thóat khỏi xã hội văn minh, lìa bỏ hết quyền lực của cải để đi tìm lại chính mình. “Arrangement” có thể dịch là sự sắp xếp, phối hợp, hay hòa hợp gì đó.
Cái “dòng’ tác phẩm mô tả những kẻ “đào thóat văn minh” này không phải ít ( ta nhớ tới đức Phật lìa bỏ cung diện vợ con để đi tìm giải thóat): Lưỡi dao cạo (the Razor’s Edge) của Sommerset Maugham, Alexis Zorba của Nikos Kazantzakis, Câu chuyện của dòng sông (Shidarta) của Hermann Hesse, Hòang tử bé của Saint Exupery,…
Nhưng Roark không hẳn như vậy. Chàng là một nghệ sĩ.
Mục đích của chàng không phải là tìm sự giải thóat khỏi xã hội văn minh, mà là chàng muốn sự sáng tạo, sáng tạo thực sự, chống lại sự sao chép…

4. Cuộc hành trình của chàng bắt đầu.

Sướng thật chàng Roark.
Chàng bất cần vật chất. Chàng không sợ đói, chàng không sợ khổ. Chàng chẳng (thèm) chống đối ai. Chàng cứ đi con đường của chàng.
Và Keating dù thành công vẫn (thỉnh thỏang) thèm được như Roark.
Và tôi một “anh già” gần 60 cũng thèm được như chàng.
Vì mình tự thấy mình yếu đuối quá. Nhiều khi mình không dám là mình, mình cứ muốn uốn mình đi cho vừa lòng người khác. Arrangement. Thỏa hiệp.
Hình như Vũ Trọng Phụng có lần viết “Người ta mà có được cơm mà ăn thì sướng quá”. Roark làm thế nào mà không phải lo tới miếng ăn. Cái điều luôn ám ảnh con người trên tòan thế giới này là cái miếng ăn. Tôi muốn nâng cái câu của Vũ trọng Phụng lên một nấc “Con người ta mà không phải kiếm cơm mà ăn thì sướng quá”. Đó chính là sự giải thóat lòai người. Đó là một cách nói khác của cái câu nói cổ điển “miếng ăn là miếng nhục”. Đúng là không còn phải kiếm miếng ăn nữa thì mới tự do, mới hết cái “nguy cơ phải chịu nhục”
phải vậy không?

5. ROARK, THẤT BẠI VÀ THÀNH CÔNG

Tác giả lựa kiến trúc làm môn nghệ thụât mà Roark thể hiện mình.
Không phải là hội họa hay văn chương.
Kiến trúc đòi sự chấp nhận của người khàc, của rất ít người , có khi chỉ một người, trước khi người nghệ sĩ được phép thể hiện mình ra bằng tác phẩm.
Nếu không được ai chấp nhận, người kiến trúc sư không thể có tác phẩm. Đó là sự nghiệt ngã của kiến trúc.
Roark luôn bị chê bởi số đông. Họa hoằn anh mới được bộc lộ tài năng mình thành một vài tác phẩm. Chỉ những tác phẩm nhỏ.
Tôi nhớ truyện The Citadel (Thành Trì) của A.J. Cronin, chuyện về anh chàng bác sĩ mới ra trường, đánh mất dần tâm hồn mình vì muốn thành công về vật chất. Đó cũng là chuyện của Keating, anh bạn thủ khoa của Roark.
Roark thì thất bại vì nghệ thuật của anh không được số đông đồng cảm.
Nhưng Keating vẫn ghen tức với thất bại của Roark.
Hay thật, trớ trêu thật.
Keatting vẫn hãnh diện với thành công của mình, dù phải dùng vài xảo thuật nhỏ, Keat thinh thỏang cũng băn khoăn về sự thiếu cao thượng của mình, nhưng anh tự thuyết phục được mình.
Nhưng anh vẫn ghen tức với tài năng của Roark, dù Roark thất bại trong một xã hội không mấy người hiểu được nghệ thuật của anh.
Keating kêu gọi Roark đầu hàng xã hội để đổi lấy thành công.
Dĩ nhiên Roark từ chối. và Keating nổi điên lên vì điều ấy.
Những đọan viết về nỗi khổ của chàng Roark thật …lẫm liệt.
Chàng như một vị thánh tử đạo!!!
Chàng như Chúa trên cây thánh giá nhìn xuống và …thương xót cho chúng sinh!!!!
Chàng không đau khổ. Chính chúng sinh mới đau khổ!!!!

6. MốI TÌNH CủA CHÀNG ROARK

Đọc về Roark và Dominique tôi nhớ chuyện “Mặt trăng và Đồng 6 xu” (the Moon and Sixpence) của S. Maugham viết về danh họa Paul Gauguin (dưới tên tiểu thuyết là chàng C. Strikland). Strickland chỉ có tình dục chứ không có tình yêu, anh ta hòan tòan dửng dưng với tình yêu. Anh ta chỉ say mê sáng tác và bỏ hết, quên hết mọi sự, có khi gần chết đói mà vẫn…cóc cần.
Maugham không nói quá. Tôi có được đọc một ấn phẩm in lại nhật ký của Gauguin (viết tiếng Pháp, dịch ra tiếng Anh) ông ta viết (lâu rồi, nhớ đại khái): “Đừng nói tình yêu (với tôi), nói tiếng đó tôi (cười) rụng răng mất!!!”.
Maugham tả Gauguin rất ngang tàng, bất cần đời, gần 40 tuổi đột nhiên bỏ vợ con ở London trốn qua Paris để…vẽ (Ở London ai cũng nghĩ cha này bỏ vợ trốn đi với tình nhân), rồi sau bỏ Paris qua Tahiti sống với thổ dân để…vẽ tiếp.
Khi không còn tiền mua vải làm tranh ông vẽ những tác phẩm cuối cùng của mình trên vách. Khi gần chết ông đốt luôn căn nhà đó. Ông chẳng cần ai thưởng thức tác phẩm của mình! Roark còn thua Gauguin ở chỗ này!! Là vì kiến trúc là làm cho người khác dùng nên vẫn còn cần sự chấp nhận của ít nhất là một người…
Mối tình của Roark và Dominique ban đầu chỉ là “tiếng gọi” của thể xác.
Thì đã sao? Thể xác cũng có tiếng nói của nó chứ.
Và nhiều khi tiếng nói đó cũng có trọng lượng. Nó có thể…định hướng cho tình thần. Đâu phải là điều lạ vì dù sao thể xác cũng có một lịch sử hình thành rất lâu trước tinh thần.
Thể xác đủ…thông minh để tìm kiếm cho mình một đối tượng xứng đáng…
Có thể nó có lầm lẫn, nhưng nó vẫn có thể đúng.
Tinh thần thì cũng vậy thôi, có thể sai và có thể đúng. Phải không???

7. Nghệ thuật của A. Rand

Khi mô tả những con người thực, tầm thường, không lý tưởng A. Rand chứng tỏ tài năng của mình. Keating. Toohey, và Wynand sống động hơn nhiều so với hai nhân vật “lý tưởng” là Roark và Dominique.
Điều đó hiện ra rõ rệt khi A. Rand phải mô tả một Wynand “bắt đầu trở nên lý tưởng” . Khi đó Wynand có vẻ… không thật nữa. A. Rand tỏ ra hơi …đuối.
Người ta nói nhiều khi nhân vật thóat ra khỏi tác gỉa là người sinh ra nó. Các tác giả khôn ngoan thường phải “nhượng bộ” nhân vật của mình đề nó phát triển tự nhiên, theo đúng bản chất của nó. Nếu cứ cố gò nó theo ý của mình thì nhiều khi sẽ… hụt tay, tác phẩm sẽ …sượng, không chín nổi.
Nhưng có lẽ với Wynand thì Rand đã cố ý rẽ ngang khi cho Wynand trở thành nhân vật chính diện liều mạng bênh vực Roark trong một thời gian, rồi cuối cùng mới cho Wynand đầu hàng, quay trở lại bản chất của mình. Và đó là lý do để Dominique từ bỏ ông.

8. Tuyên ngôn của Ayn Rand

Nghệ sĩ phải thể hiện chính mình!
Các tác phẩm luận đề thường thất thế ở điểm này (hay đắc thế, tùy bạn), là vì nó cố gắng nói lên một tuyên ngôn của tác giả. Điều đó thường làm nghệ thuật của nó bị hạn chế.
A. Rand cho tuyên ngôn của mình lên tiếng trực tiếp quá.
Nếu so với “Mặt trăng và sáu xu” thì truyện của Maugham “nghệ thuật” hơn.
Nhưng đổi lại, Suối nguồn có tiếng nói dõng dạc hơn.
Cái tuyên ngôn vì cá nhân người nghệ sĩ là cả một vấn đề lớn.
Nghệ sĩ có thể chống lại cả thời đại của mình chăng?
Nghệ sĩ và quần chúng, cái mối tương quan ấy là thế nào?
Một vấn đề hình như đã cũ…nhưng vẫn luôn luôn mới…
Và người ta vẫn phải tiếp tục suy nghĩ về nó.
Có lẽ mãi mãi…


Ngô Văn Long